#levensvorm | Explore Tumblr Posts and Blogs

bramieven · 7 months

Text

Over Daan Gielis (voordracht PXL-MAD Faculty, 5 oktober 2023)

In 1568 schilderde Pieter Breughel de Oudere een schilderij dat de naam De Misantroop meekreeg. Er is veel onzeker over dit werk. Was het van oorsprong misschien een vierkant doek? De handtekening en datering lijken niet van Breugel zelf… Ook het opschrift ‘om dat de werelt is zo ongetru / daer om gha ic in de ru’ is waarschijnlijk later aangebracht.

Maar het tafereel zelf is trefzeker. We zien een man in de rouw, gehuld in een zwarte mantel. Hij laat zijn hoofd en schouders hangen, hij keert zich af van een wereld die hem ontrouw is. Die wereld, op het middenplan, lijkt rustig en lieflijk. Een herder hoedt zijn schapen, de windmolen draait. Maar op het achterplan, aan de horizon, stijgen dikke rookpluimen op. De huizen staan in brand.

De rouw is herkenbaar. Onze wereld staat letterlijk in brand. Recent onderzoek naar klimaatstress en -depressie onder jongeren tussen de zestien en de vijfentwintig toont dat 77% zich ernstige zorgen maakt over de toekomst, 68% van de ondervraagden worstelt met sombere gevoelens, en 63% kampt met angst.

Het verhaal van Breugel is niet af. We treffen de mensenhater op een beslissend moment. Zijn rechtervoet is in beweging, nog één stap en hij verwondt zich aan de kraaienpoten die linksonder op hem wachten. Achter hem staat een klein mannetje op het punt om hem te beroven. Als hij zich nu niet omdraait, raakt hij kwijt wat hem dierbaar is.

Wat gaat hij doen? En wij, hier en nu, wat gaan wij doen?

Voor even zitten we gevangen in dit onmogelijke moment, geconfronteerd met een onoplosbaar dilemma. De wereld lijkt om zeep, maar als we ons wegdraaien raken we alles kwijt. Er zijn geen simpele oplossingen, alleen deze paradox: eender welke stap we nu zetten, er zal schade zijn.

Dus, wat doen we?

Het is een beklemmende vraag, maar voor Daan Gielis (1988-2023) was ze urgent. Ze raakt aan de kern van zijn kunstenaarschap, maar ook aan wie hij was als mens.

Van jongs af aan werd Daan geplaagd door een ingrijpende autoimmuunziekte. Dat maakte hem kwetsbaar, er was nooit een eenvoudige oplossing. Wat goed was voor het hart, beschadigde de nieren. Wat goed was voor de nieren, beschadigde het hart. In One Day You Will Ache Like I Ache [2021] houden de nieren en het iele wereldmannetje van Breugel elkaar in balans. Is het toeval dat dit een mobiele is, een beweeglijk speeltje dat we boven het hoofd van de allerjongste hangen? Hoe makkelijk raakt alles weer uit balans, hoe breekbaar is dit evenwicht?

Je zou denken dat dit tot rouw leidt, tot zorgen over de toekomst, tot somberheid en angst. Dat was ook zo. Daan was vertrouwd met al deze gevoelens. Zijn beeldend werk, zijn keramieken in het bijzonder, tonen ons een vreemde binnenwereld, volkomen in zichzelf gekeerd, met planten en levensvormen die enkel dankzij de verbeelding en gevoeligheid van Daan bestaan. Vogels vluchten vol verdriet [2021] raakt mij diep. Verdriet lijkt een natuurwet in dit universum: de zwaartekracht drukt de bladeren van deze vreemde plantensoort naar beneden. Ik sta oog in oog met een levensvorm, en al heeft dat leven zich teruggetrokken in zichzelf, dit is een echte ontmoeting. Ik voel een verbinding, ik word herkend in mijn verdriet.

En toch is de zwaarte niet wat overheerst. Niet bij Daan als kunstenaar en niet bij Daan als mens. Ik heb de afgelopen tijd veel over Daan gesproken, met vrienden, familie, collega’s. Dit kwam steeds naar voren: Daan kroop in je hart. Dat deed hij niet door te pleasen, zeker niet, maar door wie hij was, door hoe hij was: grappig en gevat, gevoelig en kwetsbaar, oprecht en energiek. Bij Daan voelde je je echt gehoord, alles werd lichter in zijn nabijheid.

Het was de energie van steeds weer opnieuw proberen, nog één laatste keer, ook wanneer de omstandigheden echt onmogelijk zijn. In zijn beeldend werk overheerst die energie, dat licht. In Vogels vluchten vol verdriet is iets merkwaardigs aan de hand. In zichzelf gekeerd en teneergeslagen? Zeker. Maar de allerkleinste bladeren, in dat allerkleinste topje bovenaan, richten zich op. Ze glanzen in het licht. Hier gebeurt iets, nieuwe energie verzamelt zich. Opnieuw en opnieuw en opnieuw en opnieuw richt het leven zich op.

Dat licht, zo wars van alle simpele oplossingen of grote woorden, is leidend in het werk van Daan. Het maakt zijn werk uniek, en uiterst relevant voor ons vandaag.

In veel van zijn werken vertrekt Daan van bestaande beelden. Het iegelijke mannetje, de geldbuidel, de kraaienpoot en de misantroop die Breugel in de vroegmoderne tijd schilderde om uitdrukking te geven aan zijn zorgen, wekt Daan opnieuw tot leven. Twijfelend dwalen ze rond in onze eigen tijd, zoekend naar het onmogelijke evenwicht. De mobiele is licht, en altijd in beweging.

De Wilting Flowers reeks waar Daan de afgelopen jaren aan werkte, en waarvan de PXL-MAD Faculty vandaag Wilting Flower #2 onthult als permanente installatie, vertrekt van houtsnedes van flora uit diezelfde vroegmoderne tijd.

Daan had een oog voor beelden waarin een onmogelijk moment zit: de misantroop staat op het punt in de kraaienpoot te stappen, de bloem staat op het punt te sterven. Dat is Daans startpunt, hierop speelt hij in. Onze eigen situatie brengt hij in contact met dat onmogelijke moment. Het begin van de moderne tijd: de voet van de misantroop komt in beweging. Onze eigen tijd: de kraaienpoot is nu zoveel groter, zoveel kwetsender. Het begin van de moderne tijd: een hernieuwde interesse om alle plantensoorten in kaart te brengen, om ze te kunnen controleren. Onze eigen tijd: een ongekend verlies aan biodiversiteit, een aanzwellende klimaatcatastrofe.

Maar het verhaal van Daan is niet klaar. In dit onmogelijke moment, waarin wij vandaag zitten, zijn er geen eenvoudige oplossingen. In het werk van Daan, dat ons dilemma zo fijnzinnig op scherp stelt, evenmin. De bloem schittert, maar ze sterft. De voet van de misantroop is al bijna van de grond, de kraaienpoot ligt klaar. Maar daaronder, dieper en fundamenteler, zit licht en energie. De bloem sterft, maar ze schittert. De voet is van de grond, nu pas kunnen we bewegen. Dit is niet zonder pijn, het licht is breekbaar en vergankelijk. Maar het licht schittert wel, het kan overgedragen worden op anderen, het geeft ons de moed om nog een keer te proberen.

0 notes

jurjenkvanderhoek · 1 year

Text

KRUI-TOCHT, POËTISCH BESCHREVEN KRUISTOCHT VOOR PLANEET AARDE

Is het een bedevaart, een pelgrimstocht? Is Henry Mentink een bedevaarder, een pelgrim? Niet in de letterlijke betekenis van het woord. Hij knielt niet voor een god of een religie, maar gaat wel op de knieën voor het leefbaar houden van de aarde. De aarde, uniek in het universum en voor zover bekend de enige planeet waar onze levensvorm is ontstaan, verdient een plek op de erfgoedlijst van het heelal. Maar omdat daarvoor vooralsnog niemand voor kan worden aangesproken is Mentink op stap gegaan naar het hoofdkantoor van UNESCO. Om de VN-organisatie voor te stellen de aarde in elk geval op de Werelderfgoedlijst te zetten.

Een dwaas plan? Misschien, maar wel een prachtig idee om de organisatie die waakt over culturele en natuurlijke elementen met de neus op de feiten te drukken. Daarvoor ving Mentink een wandeltocht aan van Varik in de Betuwe naar Parijs in Frankrijk. Varik, omdat daar het Veerhuis staat. een plek waar men voor de aarde werkt vanuit de gedachte dat volgende generaties de vruchten plukken van deze arbeid, in plaats van hen met een schuldenlast achter te laten. Het Veerhuis is in de filosofie van Henry Mentink het Geldwisselkantoor tussen Hemel en Aarde. Daar kan geld gewisseld voor een munteenheid van de Hemel, dat wordt teruggegeven aan de Aarde zodat er nooit meer in gehandeld wordt. “Bij leven ontvang je dan Hemels rendement in liefde en dankbaarheid van de Aarde”.

Het klinkt vaag en zweverig. Maar Henry Mentink staat echter met beide benen op de grond. Op de aarde, die hij met ontzag een hoofdletter toebedeeld als is het een persoon met een naam: Aarde. Het is een vriend, een naaste en die heb je lief als jezelf. Om die gevoelens te erkennen ondernam Mentink dus een voetreis naar Parijs. Een kruistocht, een krui-tocht. Want tijdens de tocht duwde hij een kruiwagen geladen met zakjes aarde, die op verzoek werden gedoneerd door tal van mensen uit allerlei landen. Een last, zoals de pelgrim zijn zwaarte draagt naar het bedevaartsoord om er verlichtend vandaan te komen. Deze vracht aan aarde van de Aarde is door veelzijdig ondernemer en realistisch idealist Mentink afgeleverd in Parijs voor de voeten van de bobo’s die de werelderfgoederen beheren. Want de Aarde als geheel is evengoed een monument, belangrijk voor de wereldgemeenschap en in het verlengde daarvan het hele universum, dat we veilig aan toekomstige generaties moeten doorgeven.

Het idee van de wandeltocht spreekt schrijver Jan Kleefstra tot de verbeelding. “Alleen al in mijn gedachten ontspon deze reis zich tot sprookjesachtige proporties”. Hij neemt een lepel kweldergrond van Vlieland en brengt deze aarde in een envelop langs in Varik. Daarop stelt Mentink voor dat Kleefstra de dichter van de krui-tocht zal zijn. Een droom kwam uit, eigenlijk. Want op papier in proza en poëzie maakt hij zich al langer sterk voor de Aarde. Jan Kleefstra liep daarom zes dagen mee met Henry Mentink, de andere dagen was hij virtueel aanwezig. Hij zocht de plekken op in Google Maps en vond via links bruikbare informatie. Want Kleefstra wilde geen dagelijkse verslagen van de wandeling maken, maar zijn gevoel beschrijven bij de plekken waar de tocht aan voorbij trok. Dat kleine stukje Aarde dat zijn respect en aandacht verdiende. “Heel even was al dat leven voor een paar tellen deel van de tocht, en ik wilde het voor een iets langere tijd deel laten zijn van mijn overpeinzingen”.

Die overpeinzingen heeft Jan Kleefstra laten afdrukken in een boek dat verscheen naar aanleiding van de tocht, een soort van reisgids langs de route. ‘Een krui-tocht, over Aarde’ is geen dagboek maar eerder een droomboek. Het neemt mij mee in de poëtische belevingen van Kleefstra. Hij denkt mij het landschap voor, ik hoor de geluiden van de natuur tussen de regels door. De beeldende beschrijvingen maken de uitgave uiterst leesbaar., beleefbaar. Voor een moment ben ik ook daar, zie het landschap zo voor me zelfs zonder mijn ogen te sluiten. Ik loop mee achter de kruiwagen en draag zo nu en dan ook die last. De krui-tocht wordt als vanzelf een kruistocht.

De dichter/schrijver merkt elk detail langs de weg op en geeft daar beeldende woorden aan. ‘Een wezel kruist je pad, smalle weegbree deint kopzwaar op verlegen wind, uit verwondering zingen vogels je tegemoet’. Ik ben op weg, 45 dagen en ruim 500 kilometer. Althans in woorden en zinnen op papier. Natuurlijk niet fysiek, maar zittend op de bank met het boek opengeslagen op schoot. In gedachten leg ik al lezend de tocht af, in vele dagen minder en alleen van de plaats komend voor een kop koffie.

Het begint allemaal op vrijdag 22 april 2022, de dag van de Aarde, Earth Day. Die eerste twee dagen is Kleefstra erbij, in Varik en Velddriel. En later nog eens twee weekenden bij Brussel en in en rond Compiègne. Het is dan dag 36, Parijs is in zicht. ‘Hier lopen we. Voor de Aarde. Ze weet er van. We spreken veel, we zingen, we raken bladeren aan, trekken de hand langs een halm, ruiken aan bloesem, luisteren naar de vogels, het water, de wind in de lindes. Proberen we niet de mensheid te redden door het een bladstil ven voor te houden?’

Door te lezen in het verslag maak ik niet letterlijk de krui-tocht mee, maar ben er figuurlijk bij aanwezig. Kleefstra trekt mij zich met zijn beschrijving van wat hij ziet, waar hij in gevoel bij betrokken is, mee zijn droomwereld binnen. ‘Een droom is nooit een houvast, nooit een plek, maar een toestand van waaruit je dichter bij het leven komt’. Hij beleeft in woorden de omgeving zoals het zou moeten zijn en vooral moet blijven. En door deze woorden te lezen zie ik de omgeving voor me zoals ik deze ken van vroeger, dat niet is gebleven. Het is een paradoxale belevenis. Een andere kijk op hoe het was en nog steeds kan zijn.

De poëtische proza, de korte verhalen lees ik met het ritme van een gedicht, worden afgewisseld met poëzie. Gedichten die in enkele rake klinkende zinnen de emotie van Kleefstra verwoorden en passen aan mijn gevoel. Want niet alleen gaat de wandeling door het vrije veld dat soms welhaast onberoerd en maagdelijk zich voor het oog uitspreidt, ook wordt de kruiwagen geduwd langs straten van de stad. Het muntstuk uit de Hemel heeft twee kanten. Kop voor hoe het is en munt voor hoe het zal moeten zijn. ‘Was het landschap maar leeg en onberoerd. Niet zoals het begonnen is, maar misschien zoals het eindigt. (…) Om me in mezelf terug te trekken, is een beetje schaduw al genoeg. Stilte zal toch ook een keer leeg raken, ook al sluipt ze rond de dagen, om elders nog eens opnieuw te beginnen’.

Op rustdagen houdt de Aarde voor een moment halt, stopt de omgeving en is het landschap stil. Jan Kleefstra grijpt dan terug op eerder geschreven gevoelens bij de natuur, die steekhoudend zijn en er toe doen in deze opzet. De rustdag nabij Chevriéres bijvoorbeeld laat mij mijmeren wanneer hij schrijft “om alvast het zwijgen / uit mijn hoofd te leren”. Ik smelt, bij wijze van spreken. Naarmate de tocht vordert en leidt door de velden boven Parijs richt de schrijver toch meer zijn pijlen op de beleving van het waarom van dit lopen. ‘Wij zijn niet de redders van de biodiversiteit, wij zijn de veroorzakers van de teloorgang daarvan’. In deze bevindingen laat hij mij beter het doel van de tocht beleven. Maar blijft ondertussen wel het sprookjesachtige landschap beschrijven, de wonderlijke details en de welhaast onwereldse schoonheid.

Maar nog steeds neemt Kleefstra mij mee in zijn droomwereld die tijdens deze tocht een realiteit is. Hij beschrijft de bossen en de rivieren als klinkt er een lofdicht over de velden. Hij bekijkt de wolken, beziet de paden. En neemt religieuze overwegingen mee wanneer de kerk in het midden van het dorp staat. ‘Alles draait, en draait rond het geheim dat aan de grond is toevertrouwd’. En dan rijst het hoofdkantoor van UNESCO op, het eind van de reis. En is het Jan Kleefstra gelukt mij met zijn teksten als Dichter voor de Aarde te inspireren. Ik kijk nu anders naar de Aarde die zich om mij heen op mijn kleine stukje wereld aan mij toont.

Een krui-tocht, over Aarde. Jan Kleefstra. Mogelijk gemaakt door de Iona Stichting, het Veerhuis voor de Aarde en Optimist Media, 2023.

#krui-tocht #jan kleefstra #henry mentink #iona stichting #veerhuis #optimist media #proza #poëzie

1 note · View note

regioonlineofficial · 1 year

Text

Het zal voor veel volwassenen een herkenbaar beeld zijn: een puber die zijn/haar scherm maar niet weg wil leggen. Maar hoe komt dit? Wat is het verschil van denken en doen tussen pubers en volwassenen? Dr. Aletta Smits neemt je op woensdag 12 april mee op reis door het puberbrein in de Bibliotheek Waalre. Het puberbrein en schermen Waarom is het zo moeilijk om een game weg te leggen? Waarom ben je geneigd steeds door te scrollen? Veel volwassenen en pubers hebben hier last van, maar het puberbrein zorgt ervoor dat er een verschil tussen denken en doen is. Dr. Aletta Smits geeft in haar cabaret-achtige lezing een kijkje in het fascinerende puberbrein. Ze vertelt wat er met pubers gebeurt als ze gamen, welke vaardigheden ze leren tijdens het gamen en hoe je ervoor kan zorgen dat je puber niet teveel gamet. Tijdens deze informatieve en hilarische avond komen er herkenbare situaties langs voor (groot)ouders, verzorgers, docenten en ja, ook voor pubers. Neem gezellig je puber mee zodat hij/zij ook eens een volwassene hoort die aan zijn/haar kant staat. Over Aletta Smits Dr. Aletta Smits is directeur van De Loef Training en Advies. Ze geeft regelmatig lezingen en workshops over de ontwikkeling van het puberbrein. Smits laat op een humoristische manier zien dat pubers en volwassenen elkaar als vreemde levensvorm zien. Aletta werkte eerder als docent op verschillende scholen en weet hierdoor heel goed hoe pubers in elkaar steken. In de Bibliotheek Eindhoven en Waalre gaf ze al veel uitverkochte Puberbrein-lezingen. Praktische informatie De lezing ‘Pubers achter hun schermen’ van Dr. Aletta Smits is op woensdag 12 april van 19:30 tot 21:00 uur in de Bibliotheek Waalre. De prijs voor bibliotheekleden is € 7,50 en € 9,50 voor niet leden. De lezing is geschikt om je puber van 14 jaar en ouder mee naar toe te nemen. Voor meer informatie of als je je wilt aanmelden kun je terecht op de website: https://www.bibliotheekeindhoven.nl/programma

0 notes

andrsaccuse04 · 1 year

Text

Vraag:

Is de mens de ultieme levensvorm?

1 note · View note

astroblogs · 2 years

Text

Nee, nog steeds geen teken van leven op Venus

Venus, gefotografeerd door het Japanse Akatsuki ruimtevaartuig op 30 mei 2018. Credit: JAXA/PLANET-C Project Team Het vreemde gedrag van zwavel aangetroffen in de atmosfeer van Venus is géén teken van een ‘aeriale’ buitenaardse levensvorm, zo laat een recent onderzoek zien. Eerder kwam de suggestie al eens langs dat er mogelijk in de hogere luchtlagen van Venus een zwevende levensvorm zou kunnen…

View On WordPress

#buitenaards leven #leven #Venus #zwavel

0 notes

adrianusv61 · 2 years

Text

Nee, nog steeds geen teken van leven op Venus

View On WordPress

#buitenaards leven #leven #Venus #zwavel

0 notes

verwarde-eend · 5 years

Note

2, 17 en 116 💕

2. Are you outgoing or shy?

Ik ben wel een beetje maar doe ook met name alsof ik ‘outgoing’ ben, terwijl ik over sommige dingen juist eigenlijk heel ‘shy’ ben. Dus ergens een beetje ertussen in denk ik.

17. Do you think there is life on other planets?

Als het universum echt zo groot is als gezegd wordt, is het bijna onmogelijk dat wij de enige levensvorm zijn op al die planeten. Dat is een beetje hoe ik erover denk.

116. Are you listening to music right now?

Zekers, ik luister vaker muziek dan geen muziek haha

Thanks! 💕

1 note · View note

rubenvangogh · 2 years

Photo

Vervreemdende levensvorm (It's life Jim, but not as we know it) Doet een beetje denken aan het werk van M.C. Escher. #aliensexist #buitenaards #selfie #portretfoto #mcescher (bij Utrecht, Netherlands) https://www.instagram.com/p/CYTf7BGoWC7/?utm_medium=tumblr

#aliensexist #buitenaards #selfie #portretfoto #mcescher

0 notes

bewusteburgers · 3 years

Link

Kritiek van linkse intelligentsia is verdwenen Zeer boeiend artikel van Sam Brokken over de bredere context van corona, het blinde geloof in de overheid en de dwang om het beleid te volgen. Veel dank aan Sam voor zijn moed om zíjn waarheid te laten horen!! "Mensen zijn wezens geworden die leven volgens het huisje-boompje-beestje model. Samen wonen, huis bouwen, kindjes krijgen en gaan werken om een loon te krijgen waarmee men het huis, de auto en andere materialistische zaken afbetaalt. Anderzijds hebben we een kwaliteitsvolle gezondheidszorg en dito sociaal vangnet. Maar deze levensvorm wiegde de mensen tevens in een soort slaapstand. Wanneer er dan een crisis uitbreekt, zien we bij veel mensen een gebrek aan contextueel denken. Ik merk dat eveneens bij mijn criticasters op. Ze blijven steeds een bepaald element herhalen, zonder de bredere context van de situatie te willen inzien." Het artikel kan je hier lezen Lezing "De maatschappij van morgen. Een analyse van de crisis en een aanzet tot een oplossing." Op dinsdag 4 mei (19u. - 22u.) kan je bij De Onderstroom deelnemen aan een lezing met Q & A door Sam Brokken. Dixit Sam Brokken: 'De huidige aanpak zou er kunnen toe bijdragen dat we onszelf als maatschappij vastzetten in lockdowns en extra maatregelen om ‘controle’ te behouden. Een vicieuze cirkel waar we nooit meer dreigen uit te komen!' Het narratief waarmee de pandemie initieel werd benaderd, staat duidelijk niet meer in verhouding tot wat we vandaag weten! Tijdens deze lezing krijg je een grondige wetenschappelijke onderbouwing van zijn visie met aansluitend de mogelijkheid om vragen aan hem te stellen. Inschrijven kan je hier.

0 notes

melativeerman · 3 years

Text

DE ONTDEKKING VAN HET VIRUS

De Ontdekking van het Virus brengt de bezoeker mee op een historische reis, wat begint bij Martinus Beijerinck en zijn onderzoeken in zijn laboratorium in Delft. Zo ontdekte hij als een van de eerste onderzoekers een nieuw levensvorm: het virus. Deze kon pas later beter bestudeerd worden door een elektronenmicroscoop, maar in deze tentoonstelling kan jij als bezoeker bij elk hoofdstuk van het verhaal aanwezig zijn om meer te leren in de verschillende ruimtes.

Zo begin je bij de introductie tot Beijerinck, waar je in de volgende ruimte meer kan leren over zijn onderzoeken. Vervolgens stap je in de toekomst en onderzoek je de bekendste virussen van deze tijd. Tot slot beland je in wellicht de bizarste tijd van dit decennium: de corona-pandemie.

Reis door de tijd en kom mee!

#150 WOORDEN MAX #het zijn er 130 x

0 notes

stormvanwoorden · 7 years

Text

We noemen onszelf een intelligente levensvorm, maar maken al meer dan tweeduizend jaar dezelfde fouten. Lang geleden wisten ze misschien echt niet beter. Ze konden immers niet verder kijken dan hun ogen toestonden, maar nu worden astronauten de ruimte ingestuurd om antwoorden te vinden over sterren die ver buiten ons bereik liggen en nemen we nog altijd niet de tijd om elkaar te begrijpen, - laat staan liefhebben. Ik vraag mij af wat daar zo intelligent aan is? Weet ge wel, er is een reden waarom het mensdom heet en dierenrijk.

#ik vraag me af #weer een 'ik vraag me af'#lol #nederlands #schrijfsel #tekst #teksten #schrijfseltje #tekstjes #tekstje #schrijfselen #woorden #woordjes #zinnen #zinnetjes

91 notes · View notes

scott-be · 4 years

Text

Negativiteit is volkomen onnatuurlijk. Het is een psychische vervuiler en er is een diep verband tussen vergiftiging en de vernietiging van de natuur en de enorme hoeveelheid negativiteit die zich heeft opgehoopt in de collectieve menselijke psyche. Geen enkele andere levensvorm op de planeet kent negativiteit, alleen mensen, net zoals geen enkele andere levensvorm de aarde schendt en vergiftigt die haar ondersteunt.

Heb je ooit een ongelukkige bloem of een gestreste eik gezien? Ben je ooit een depressieve dolfijn tegengekomen, een kikker met problemen met het zelfvertrouwen, een kat die niet kan ontspannen of een vogel die haat en wrok koestert? De enige dieren die af en toe iets als negativiteit kunnen ervaren of tekenen van neurotisch gedrag vertonen, zijn dieren die in nauw contact met de mens leven en daarom verbonden zijn met de menselijke geest en zijn waanzin.

Observeer elke plant of dier en sta toe dat het je acceptatie leert van wat is, geef je over aan Nu. Laat me je leren om te zijn Laat me je integriteit leren, wat betekent dat je één bent, jezelf bent, echt bent. Laat me je leren leven en sterven en niet hoe je leven en dood tot een probleem kunt maken.

#eckhart tolle #the power of now

0 notes

maximvandaele · 5 years

Text

Heeft de filosofie eigenlijk nog een toekomst?

Men krijgt de indruk dat de wijsbegeerte aanvankelijk een weelderige boom was die in de loop van de geschiedenis één voor één haar taken verloren heeft [...]. Niettemin duiken telkens weer problemen op waarvoor blijkbaar nog geen wetenschappelijke antwoordmethodes bestaan [...] (Johan Braeckman en Etienne Vermeersch, De rivier van Herakleitos)

Wauw, wat vliegt de tijd toch! Het is al weer anderhalve maand geleden dat ik mijn studie Moraalwetenschappen aan de UGent begon. Tot nu toe is het heel interessant gebleken, alleen een wat onfortuinlijk lesrooster, maar voor de rest, so far so good. De laatste tijd valt het mij op hoe bepaalde filosofische theorieën eigenlijk zeer sterk lijken op psychologische theorieën, en vaak bijna exact hetzelfde zijn, maar dan anders benoemd.

Het begrip Verstehen van de filosoof Martin Heidegger bijvoorbeeld, komt erop neer dat we altijd praktisch omgaan met dingen uit onze omgeving (die voorhanden zijn), zonder daar bewust over na te denken. Pas als deze voorwerpen kapot of weg zijn, worden we bewust van hun aanwezigheid. Dit valt enigszins te vergelijken met wat psychologen het procedurele geheugen noemen: fietsen of wandelen zijn procedés die in ons hoofd opgeslagen zijn en die we uitvoeren zonder bewust na te denken - in tegenstelling tot bv. het semantisch geheugen dat feiten en kennis onthoudt. Het ‘men’ (das Man) dat Heidegger zo bekritiseerde, kan, net als bv. Nietzsches “kudde-instinct” vergeleken worden met conformisme en groepsdruk in de sociale psychologie. Deze twee heren zouden zich nooit psychologen genoemd hebben, toch zijn de gelijkenissen duidelijk. Heeft het wel nog zin om hier een onderscheid te maken tussen filosofie en psychologie?

Dit doet de vraag rijzen of filosofie, als aparte discipline, eigenlijk wel nog een bestaansgrond heeft. Het is immers niet ondenkbaar dat, op een bepaald moment in de (verre) toekomst, de filosofie volledig in andere (vooral menswetenschappelijke) disciplines opgegaan zal zijn. Maar hoe waarschijnlijk is dit? Mogen we filosofie, zoals Stephen Hawking deed, dood verklaren, of zal ze altijd een speciale plek innemen?

Filosofie is... wat wetenschap nog niet kan

Vooraleer we ingaan op de vraag of filosofie als aparte discipline of vak een toekomst heeft, moeten we de vraag beantwoorden: wat is filosofie? Het zou filosofie niet zijn als de vraag naar wat filosofie is, een eenduidig antwoord had. Laten we toch even twee antwoorden op deze vraag vergelijken.

Profs Johan Braeckman en Etienne Vermeersch (UGent), in hun boek De rivier van Herakleitos: een eigenzinnige visie op de wijsbegeerte, definiëren filosofie als vragen stellen over zaken waarvoor we nog geen wetenschappelijke methode ontwikkeld hebben (p. 47). Een voorbeeld van een filosofische vraag is dan: “Kunnen wij de werkelijkheid kennen zoals ze is, los van onze ervaring?” Filosofie is volgens hen ook de zoektocht naar betrouwbare kennis (p. 9). Cruciaal in de filosofie is volgens hen dat beweringen met argumenten ondersteund worden, en nooit zomaar (dogmatisch) voor waar genomen worden. Dat heeft de filosofie gemeen met de wetenschappen.

Filosofie is echter niet hetzelfde als wetenschappen, omdat kennis niet via de wetenschappelijke methode en met experimenten verworven wordt, maar door te redeneren en te vergelijken. Het mooie aan Braeckman en Vermeersch’ definitie is dat hij helder en duidelijk is, en ik haal hem dan ook vaak aan als mensen vragen wat ik studeer en ik met ‘filosofie’ antwoord. Let op de woorden “nog geen wetenschappelijke methode” in deze definitie: hieruit zou je kunnen afleiden dat we ooit een punt zullen bereiken dat vrijwel alle vragen wel wetenschappelijk aangepakt kunnen worden, wat het einde van de filosofie zou zijn.

Filosofie is... wat wetenschap nooit zal kunnen

Een ander soort definitie vinden we in prof. Bart Vandenabeeles (UGent) boeiende boek Verbijstering, veelheid, verschil: fundamentele inzichten van actuele filosofen. Ook Vandenabeele definieert filosofie in onderscheid met de wetenschap. Filosofie draait volgens hem om de menselijke betekenissen en interpretatie. Filosofie gaat niet over wetenschappelijke verklaringen achter fenomenen. Vandenabeele gebruikt de menselijke seksualiteit om dit onderscheid te verhelderen.

De betekenis die de seksuele liefde voor ons heeft, kunnen we onmogelijk vatten in wetenschappelijk onderzoek over bijvoorbeeld de fysiologie van het orgasme. Menselijke seksualiteit heeft een betekenis die elke wetenschappelijke verklaring overstijgt. Op die manier ontdoet de wetenschap de seksualiteit van haar specifiek menselijke betekenis. (p. 21)

De objectiviteit van de filosofie is niet geringer dan die van de wetenschappen, maar in tegenstelling tot deze laatste richt de filosofie zich niet op de onderliggende structuren van de werkelijkheid, maar wat zich aan de oppervlakte bevindt: de manifeste levensvorm, waar water niet - zoals in de wetenschappelijke wereld - H2O is, maar wel nat, heerlijk verfrissend bij warm weer en symbolisch zuiverend bij het doopritueel. (p. 28)

Dat geen enkel wetenschappelijk experiment ooit wat seks in iemands leven betekent kan bewijzen, lijkt me wel evident, net als het feit dat een beschrijving van de biochemie van de verliefdheid nooit kan vatten wat het betekent om op iemand verliefd te zijn. Als we van Vandenabeeles definitie uitgaan, kunnen we aannemen dat er altijd filosofie zal zijn, want de wetenschap zal de menselijke ervaring en betekenis nooit adequaat kunnen verwoorden.

Academische filosofie vs. gewoon ‘filosofie’

Vooraleer we echt ingaan op de vraag of filosofie als aparte discipline een toekomst heeft, moeten we enkele onderscheiden maken. Ten eerste maak ik een onderscheid tussen de (academische) filosofie als instituut enerzijds, en de filosofie als activiteit op zich anderzijds. Met dat eerste bedoel ik de faculteit filosofie aan universiteiten, en alle mensen en zaken die hiermee verbonden zijn (studenten, doctorandi, professoren, publicaties). Dat tweede verwijst naar de filosofie op zich, los van de universiteit. Filosofie is altijd en overal mogelijk en iedereen stelt zich wel eens een filosofische vraag. Veel belangrijke filosofen hadden trouwens niets of weinig met de universiteit te maken (René Descartes, Baruch Spinoza, Søren Kierkegaard, Karl Marx, ...).

In ieder geval is het mogelijk dat de filosofie als discipline aan de universiteit ooit verdwijnt, zonder dat het filosoferen daarmee ophoudt. In dit artikel bedoel ik met filosofie echter zowel de academische filosofie als het filosoferen op zich.

Het steeds kleinere terrein van de filosofie

Laten we eerst even de verschillende takken van de filosofie (lees: van wat heden als filosofie beschouwd wordt) (zoals beschreven door Braeckman en Vermeersch), op een rijtje zetten:

De metafysica of ontologie: dit is de studie van alles wat er bestaat, wat het betekent om te zijn, waarom is er iets en niet niets? Ook de vraag naar wat een mens nu is (wijsgerige antropologie) en de vraag of God bestaat en zo ja, hoe Hij dan is (theologie) valt onder metafysica.

De kennisleer of epistemologie: dit is de studie van wat we kunnen weten en hoe. Ook de logica (het correct redeneren) valt hieronder.

De ethiek: dit is de studie van goed en kwaad, van het goede leven. Ook politiek (de samenleving organiseren) en esthetica (de studie van het schone, de kunst) kan je hier plaatsen.

Als we de geschiedenis van de filosofie en de wetenschap bestuderen, zien we dat veel onderwerpen die oorspronkelijk in de filosofie bestudeerd werden, nu bij andere (wetenschappelijke) disciplines hoorden. Zo hielden de presocratici en filosofen zoals Archimedes of Ptolemaios zich bezig met de aard van de kosmos, met techniek, met de beweging van voorwerpen enz. Toen zag men dat als filosofische kwesties, sinds de zeventiende eeuw horen ze thuis in de natuurwetenschappen: astronomie, ingenieurswetenschappen, fysica, ...

Braeckman en Vermeersch geven in hun boek aan dit ook voor andere disciplines geldt:

In de negentiende eeuw ontstonden mens- en cultuurwetenschappen; ook voor de problemen in verband met de mens zijn er nu specialisten. In onze eeuw verwijdert ook de logica zich van de filosofie (ze sluit meer aan bij de wiskunde) en velen menen dat alles wat vroeger onder de metafysica viel, ofwel bij de wetenschap hoort, ofwel een zinledige bezigheid is. Ook voor morele en politieke problemen bestaan nu wetenschappelijke (psychologische, sociologische) methodes, en hetzelfde geldt voor de wetenschapsfilosofie.

Het is dus niet ondenkbaar dat deze trend zich zal blijven doorzetten tot zowat elke filosofische vraag opgenomen is in (een) natuurwetenschap. Hier dienen we twee dingen op te merken.

1. Wetenschap kan toch nooit volledig betekenis in een menselijk leven beschrijven?

Deze kritiek heb ik al behandeld toen ik Bart Vandenabeeles definitie van de filosofie beschreef. Ik ben uiteraard akkoord met het feit dat wetenschappelijke experimenten en theorieën nooit specifiek menselijke betekenissen en ervaringen kunnen vervangen, of om het met Carl Sagan te zeggen:

But if by God one means the set of physical laws that govern the universe, then clearly there is such a God. This God is emotionally unsatisfying... it does not make much sense to pray to the law of gravity.

Het is echter maar de vraag of we echt een aparte discipline voor deze specifiek menselijke betekenissen nodig hebben. Kunst (met name film en literatuur) zou dit net zo goed kunnen, en misschien zelfs beter. Uiteraard, geen enkele wetenschappelijke beschrijving van wat er gebeurt wanneer het menselijk lichaam verbrandt zal ooit even veel inzicht brengen als pakweg Hannah Arendts boek On Totalitarianism. Aan de andere kant is het maar de vraag is of er ooit een filosofisch traktaat over de Shoa zal komen, dat evenveel impact heeft op het publiek als bv. de film Schindlers List. Welk filosofisch essay kan ooit even hard als die film duidelijk maken hoe onbeschrijfelijk verschrikkelijk die genocide wel was?

En hoewel Roger Scrutons boek Sexual Desire ons ongetwijfeld meer leert over wat seksualiteit voor ons als mens betekent, dan beschrijvingen van de fysiologische reacties bij seksuele opwinding, kan je je evengoed de vraag stellen of Scrutons boek ooit een even diepe indruk kan nalaten als een sterk liefdesverhaal, zoals bv. in de film Call me by your Name. Het punt is: ja, wetenschap kan filosofie nooit volledig vervangen, maar waarom heb je per se filosofie, en geen kunst (of misschien zelfs religie) nodig, daar waar filosofie tekort schiet?

2. Het maakt toch wel uit hoe je iets noemt?

Aan het begin van dit inmiddels veel te lange artikel wees ik erop hoe bepaalde filosofische concepten bijna identiek zijn aan psychologische of andere wetenschappelijke concepten. Heeft het dan wel nog zin om hetzelfde fenomeen met twee verschillende termen te benoemen? Dat maakt alles toch nodeloos ingewikkeld?

Dit lijkt op het eerste zicht logisch, maar het is niet zeker of je dit volledig kan toepassen. De filosoof (jawel!) Ludwig Wittgenstein herinnerde ons allen eraan dat taal zeer sterk afhangt van de context en de spreker (het taalspel). En het is zeer evident dat het echt uitmaakt hoe je iets noemt: er is een groot verschil tussen ‘neger’ en ‘zwarte mens’, hoewel beide begrippen verwijzen naar een mens met een donkere huidskleur.

Het verschil tussen deze twee termen komt neer op een subjectieve gevoelswaarde, die ook moreel geladen is. De reden waarom steeds meer mensen tegenwoordig ‘zwarte persoon’ in plaats van ‘neger’ zullen zeggen, is moreel: we doen dit uit respect voor onze zwarte medemens. Dus wellicht maakt het toch niet zoveel uit hoe je iets noemt, tenzij er ethiek en morele gevoelens aan te pas komen. En dat brengt ons bij de derde kritiek op de idee dat filosofie ooit volledig in andere disciplines zal opgaan:

3. Hoe ziet het met ethiek? Zal ook ethiek ooit ‘verwetenschappelijkt’ worden?

Als het van de neurowetenschapper Sam Harris afhangt in ieder geval wel. Hij schreef er een heel boek over, The Moral Landscape. In dat boek beargumenteert dat men via de wetenschap tot objectieve waarden van goed en kwaad kan komen. Het boek kreeg veel kritiek van filosofen over zich heen, vooral omdat het er niet in slaagt ernstig in dialoog te gaan met belangrijke filosofen en ethici.

Zelf ben ik eerder geneigd te denken dat we echter nooit uit wetenschappelijk onderzoek kunnen afleiden wat het goede handelen is en al zeker niet waarom we goed moeten handelen. Ethiek zal altijd een kwestie van menselijke afspraken zijn, die over de tijd heen verandert. Er bestaan verschillende ethische theorieën, ze hebben allen voordelen en nadelen, maar geen enkele zal ooit het laatste woord hebben. Precies daarom dat volgens mij, de ethiek, in tegenstelling tot de filosofie, wel een toekomst heeft als apart, academisch vakdomein. (David Hume wees er als eerste op dat we uit hoe de situatie is niet kunnen afleiden hoe de situatie zou moeten zijn - dit is de is-ought-distinction of wet van Hume.)

Tenslotte moet ik vermelden dat de ethiek in feite nog nooit zo belangrijk was. Door de secularisering van de maatschappij zitten steeds meer mensen met vragen over hoe ze nu moeten leven, en de vraag naar het goede leven is een ethische vraag bij uitstek, met filosofen als Epicurus (epicuristen) en Marcus Aurelius (stoïcijnen) als vroege voorbeelden. Er is een explosie aan zelfhulpboeken, en mensen zoals Dirk De Wachter, die blijven herhalen dat het goede leven bestaat uit een aanvaarding van een beetje lijden en het helpen van anderen, zijn nog nooit zo populair geweest.

(illustratie Jeroen Murré)

De louter ‘metafysische’ filosofische vragen, die toch nooit beantwoord kunnen worden, vormen volgens mij niet genoeg inhoud om er een volledig aparte academische discipline aan te wijden. Nu is het in principe wel mogelijk om ethiek als onderdeel van de filosofie te zien, maar dat is zinloos, want dan zou filosofie een verzameling zijn met slechts één onderdeel, namelijk de ethiek. Dan hou je het beter simpel en spreek je gewoon van ethiek.

Conclusie

In de geschiedenis van de mensheid zijn steeds meer filosofische vragen opgenomen in de wetenschappen: eerst de natuurwetenschappen (fysica, chemie, biologie, techniek, astronomie, ...), later de menswetenschappen (psychologie, sociologie, antropologie, politicologie, ...). De resterende, onbeantwoordbare metafysische vragen zijn te ‘leeg’ om er een aparte discipline aan te wijden. Vraag is dan wat er nog overblijft van de filosofie. Volgens mij is het antwoord: de ethiek.

Ethiek kan immers nooit (volledig) vervangen worden door wetenschap, en de vraag naar het goede leven zal altijd relevant blijven. In de toekomst zal het belang van ethiek tegenover andere takken van de filosofie wellicht zodanig toenemen, dat we enkel nog over ethiek en niet over filosofie zullen spreken, of toch minder.

Disclaimer!

Dit artikel is absoluut geen oproep om filosofieopleidingen op te schorten, of om niet meer geïnteresseerd te zijn in wat historische filosofen gezegd hebben. Integendeel, een vak over de geschiedenis van de filosofie in elke hogere opleiding, dat zou ik fantastisch vinden. Door de geschiedenis van de filosofie te bestuderen merk je dat zaken waar je zelf mee bezig was ook mensen van 2500 jaar geleden boeiden.

Ik uit met dit artikel enkel het vermoeden dat er te weinig van de filosofie overblijft om het als een aparte discipline te zien (in de zin van ‘Ik ben filosoof van opleiding’), terwijl dat niet van ethiek gezegd kan worden.

#filosofie #wijsbegeerte #geschiedenis van de filosofie #wetenschap #metafysica #ethiek #sam harris

0 notes