#alejandro sequera | Explore Tumblr Posts and Blogs

pedagogiafamiliarusc · 11 months

Text

ANA GARCÍA LESTÓN

Historia de DOLORES TOBÍO FIGUEIRAS, loitadora esteirá.

Como din los chicos del maíz, “Dolores se llamaba Lola”. Efectivamente, a xente coñece a Dolores como Lola, e ademais, o seu nome pode representala en certa parte, xa que é unha persoa que pasou por moitas penurias, mais tamén é a muller máis forte que coñezo.

Lola naceu o 7 de outubro de 1932, nunha pequena aldea chamada Esteiro, pertencente ao Concello de Muros e situada na provincia da Coruña. Concretamente, criouse no alto da aldea, nunha zona coñecida como Trión.

Foto panorámica de Esteiro.

É filla de José e de Josefa, ambos nados no ano 1906 e pais de dúas fillas e un fillo en común. Era unha familia humilde e traballadora, tiñan os recursos xustos e necesarios para vivir. En canto a José, traballaba nun barco mercante, “Meu pai era moi intelixente, soamente puido ir á escola 8 meses e aprendeu moito. Ademais, tiña un dicionario na casa, era autodidacta; de feito o Mestre chamou ao seu pai, Alejandro (avó de Lola) e díxolle: “seu fillo é moi listo, venda unha terra e mándeo a estudar a Santiago”, mais neses tempos non se lle daba tanta importancia á educación e non o fixo.” relata Lola. Por outa banda, Josefa era analfabeta, non sabía ler nin escribir e dedicábase ás tarefas do fogar, como era habitual nas mulleres da época.

O núcleo familiar eran eles tres, e vivían os tres solos nunha casiña moi vella e pequena. En canto á relación no fogar, Lola lembra tristemente como a súa nai lle propiciaba malleiras cando non cumpría as súas expectativas ou tiña algunha conduta que non consideraba axeitada. Porén, co seu pai levábase moi ben, mais víao 20 días ao ano debido a estar embarcado. Entre os pais había boa convivencia e nunca se deu maltrato entre eles, se non que viviron tranquilos. En canto á lingua, comunicábanse en galego, e de feito non sabían falar o castelán.

No ano 1936 (cando Lola tiña 4 anos) estala a Guerra Civil, momento no que José se atopaba traballando no mercante, concretamente en Valencia. El era de esquerdas, o que lle implicou loitar e ver como morrían moitos dos seus amigos. Mentres tanto, en Esteiro, Lola e Josefa non tiñan cartos, recorda que foi unha época moi dura na que tiveron de que comer grazas aos pais de José (Dolores e Alejandro), que tiñan vacas e un terreo no que traballaban distintos alimentos. Lola di que tivo moita sorte porque non pasaron fame a pesar de ser unha situación moi complicada. Elas axudábanlles a traballar os terreos e coidar aos animais.

Recorda que a esa idade, sobre os catro ou cinco anos xa saía a xogar á calle coas amigas a un campo que estaba preto da casa. Comenta que era seguro, non había asfalto e pasaban moi poucos coches, “nin tan sequera había bicicletas” e ademais era unha aldea pequena.

No ano 1938, aos seis anos de idade, realiza a primeira comuñón, algo obrigatorio na época e un feito moi importante. Ademais, nese ano comeza a escolarización de Lola.

Falando da escolarización, Lola foi a una escola pública con carácter relixioso debido ao contexto franquista no que se situaba, había que rezar nada mais entrar e mais cantar “cara el sol”. Na zona había dúas escolas para mulleres e unha grande para homes, porén, non recorda cantas rapazas eran na clase. Antes da entrada na escola Lola era analfabeta, non sabía ler nin escribir, mais, o que máis lle gustaban eran as contas de matemáticas. En canto ao descanso, tiñan un recreo no cal o seu grupo de amigas se situaba nun camiño que facía un oco ancho onde as rapazas xogaban a xogos como á mariola ou á corda. Para Lola é un bo recordo pensar nas súas amigas, compartían comida que cada unha tiña na casa, por exemplo, unha amiga que lle tiña moito agarimo adoitaba levarlle castañas e ela levaba laranxas. Por outra banda, os malos recordos tamén teñen un gran peso debido á época na que viviu a escolarización (o réxime franquista). As mestras eran moi estritas e impoñían duros castigos, como pode ser pegar ás alumnas cunha regra nas mans ou mandalas poñerse de xeonllos na area con libros nas mans. Ademais, era obrigatorio falar en castelán, mais as rapazas “chapurreábano” porque non era a súa lingua materna; isto facía que o clima da aula foso bastante hostil e amedrentado.

Un ano despois, no 1939, remata a Guerra Civil. Desgraciadamente, mandaron a José e aos compañeiros do seu bando a un campo de concentración en Valencia debido a ser do bando contrario. Un tenente díxolle que cunha carta de boa conducta redactada por un membro da Igrexa podería ser salvado, (a Igrexa tiña unha influencia moi forte naquel entón) co cal José púxose en contacto coa súa irmán Manuela (madriña de Lola) e díxolle o que estaba a ocorrer. Manuela foi correndo a xunta o cura do pobo, co cal a familia tiña moi boa relación, e deseguida lle relatou e enviou a carta de boa conduta ao campo de concentración. O día que dispoñían a matar José, estaba a piques de entrar na fila onde lles disparaban cando de súpeto recibiron a carta de boa conduta. Tivo a gran sorte de que chegase xusto a tempo e escapar da morte ese día. Por outro lado, quen non tivo a sorte de escapar da morte ese mesmo ano foi a nai de Josefa, avoa de Lola e coa que non tivo moita relación. En canto ao avó, non o chegou a coñecer xa que morreu moi xoven.

Cando José volve á casa conciben a segunda filla, quen nacería en febreiro de 1940. A posguerra foi unha das peores etapas das súas vidas, Lola recorda de ter sido un momento de pobreza máxima, onde os recursos eran extremadamente limitados. A forma de subsidio era grazas ao campo, onde cultivaban o necesario para a alimentación. A dieta estivo sempre baseada en froitas e verduras da casa, o leite tamén era natural da vaca; porén, o que precisaban mercar era o aceite, a fariña de trigo e mais o arroz. Malia isto, durante a posguerra non era posible comprar aceite xa que era moi caro. Durante este período era complicado volver ao mercante e José comezou a traballar de canteiro con dous velliños facendo casas de pedra. Ademais, ía a pescar cunha cana e traía peixe á casa (non se frixía pola falta de aceite, cocíase). Mais adiante podería volver ao mercante.

Cando Lola tiña 7 anos naceu a súa irmá pequena, Esperanza. Debido a isto Lola tivo que deixar de ir á escola xa que tiña que facerse cargo da pequena. Lembra como a mestra lle berraba por faltar tanto, mais Lola poñíase triste porque ela non tiña culpa, quería ir mais non podía. É por isto polo que ten moi vagos recordos sobre a súa escolarización, “eu nunca fun nena” di Lola. Mentres ela coidaba de Esperanza, súa nai tiña que facer diferentes recados, como ir a por millo para facer pan de boroa, ir a por patacas, a limpar a roupa ao río…

Lola e Esperanza de pequenas.

Por outra banda, Dolores nunca tivo xoguetes ademais dunha bonequiña de trapo que le fixo súa nai. Os xogos que recorda con máis entusiasmo son o churro, o circo, a corda e a nada (onde brincaban uns por riba dos outros).

No ano 1944, cando Lola tiña 12 anos, remata a escola e mudan de casa para o baixo do pobo, Xantoque, e ás aforas deste, deixando a casa anterior abandonada. Esta casa foise construíndo pouco a pouca a medida que José ía gañando cartos, mais ao principio era moi pequena. Soamente tiña unha cociña e un cuarto, no que durmían as irmás e a nai xuntas. Cando o pai viña a casa as irmás durmían na cociña nun colchón de follas de millo. Pouco a pouco foise ampliando a casa e construindo máis cuartos.

En outubro do ano 1949 nace Pepe, o irmán pequeno de Lola, ao cal lle leva 17 anos. Neste mesmo ano, Lola comezou a ir a clases particulares nocturnas, onde aprendería a ler e escribir ben (xa que non puidera facelo debido a ir moi pouco á escola). Eran tres os que ían a esas clases dunha hora, durante apenas uns meses. Así mesmo, aos 17 anos de idade Lola coñece a Pablo, quen sería seu futuro marido.

Lola coa súa casa de fondo.

No que respecta a súa mocidade, os martes, xoves e sábados facían unha foliada onde os vellos tocaban as pandeiretas e cantaban e os mozos bailaban. Realizábanse en calquera casa na que houbera un pouco de espazo e tamén había moitos gaiteiros. Lola di que nos seus tempos estaban moi unidas a xeración vella coa nova e que había unha cultura de axuda mutua entre veciños, cousa que se foi perdendo cos anos. Cando había festa no pobo as bandas ían tocando pola rúa; mais adiante comezaron as orquestras e recorda como ían bailando xa polo camiño á festa. Estas eran pola tarde e ás 12 ou 12:30 da noite remataban. Outro pasatempo era xogar á corda, as vellas daban e as rapazas brincaban. Ademais, os domingos ían pasear ata o centro do pobo.

Lola nos seus tempos mozos.

Pablo, o mozo de Lola ten catro anos máis ca ela e comezou a mili aos 18 anos, estivo tres anos e cando volveu, aos 21, coñeceuna. Lembra o día que o coñeceu, el ía na bicicleta de camiño a facer a compra pero estaba aprendendo a montar, pediulle axuda a Lola para subir e marchou. Dende ese día sempre se vían e andaban xuntos.

Posteriormente, Pablo comezou a traballar nun barco mercante e mentres Lola coidaba aos animais, tiña conta do terreo e coidaba a horta. Ademais, traballou nunha fábrica de peixe antes de casar mais Pablo pideulle que o deixara porque cando lle coincidía que estaba traballando nun porto preto (por exemplo Vigo) quería estar con ela.

Lola e Pablo de mozos.

No ano 1955 Lola mais Pablo casan, mais non é ata tres anos despois cando teñen a primeira filla, Mº Josefa. Seguían a vivir en Xantoque, xunto a Esperanza, Pepe, José e Josefa. No ano 1961 ocorreu unha desgracia, o feito máis traumático e duro de toda a vida de Dolores; morreu a súa filla con soamente tres anos de idade atropelada por un automóbil. A rapaza estaba a pasear da man de Pepe cando el tiña 16 anos, mais nun momento dado escapóuselle coa desgracia de que pasou un coche nese mesmo intre. Lola segue a chorar cada vez que pensa que ten un anxiño coidando dela no ceo, asume que non tivo nin terá nunca unha dor semellante porque esta non existe. Dende ese día Lola non é capaz de durmir pracidamente. Ademais, recórdaa á perfección, dicía que era moi alegre, pilla e guapa; á xente do pobo chamáballe a atención a forma de ser mais o bonita que era.

Dous anos despois do falecemento de Mº Josefa nace a segunda filla, a quen decide chamar igual. Lola adícase a coidar á filla e ás labores do fogar. No ano 1965 nace o terceiro fillo, Pablo L. Neste momento Pablo decide abandonar o mercante para poder estar máis na casa e pasou a ser un mariñeiro de baixura. Ao principio navegaba cunha jamela pequena de seu pai para pescar e vender o peixe, cando puido comprou un barco pequeno de motor para andar ao marisco.

Lola con Pablo L. e Mª Josefa.

No ano 1970 nace Violeta, a pequena dos catro fillos. A familia de Lola foi a que rematou por quedar coa casa de Xantoque xa que era a irmá máis vella. Pepe marchou aos EEUU coa súa muller e Esperanza quedou preñada e marchou a Muros a casar con Tomás.

Lola destaca que a súa nai sempre foi máis dura con ela que ca cos outros irmáns xa que os tempos comezaban a cambiar, recorda que con Esperanza era moito máis permisiva e dáballe máis liberdade, a pesar de ser Lola a que se encargaba de traballar na casa.

No ano 1983 morre José por un cancro de pulmón xa que fora unha persoa fumadora e oito anos despois falece Josefa con 85 anos.

Pablo L. tivo unha filla moi xoven, no ano 1986, motivo polo cal deixou os estudos e casou, marchando a vivir a Muros; Olaia, esta sería a primeira neta de Lola e Pablo. Posteriormente, un ano despois, Mº Josefa casou e tivo un fillo, Aarón. Posteriormente marcharían a vivir á Coruña. Finalmente, Violeta tamén casa e no ano 1994 ten a súa primeira filla, Sabela.

Familia de Lola diante da súa casa.

Lola mais Pablo viviron ben ata que en xaneiro do 1995 Lola vai ao hospital a acompañar a Violeta á revisión de Sabela, mentres Violeta aparcaba súa nai foi indo cara a sala de espera coa bebé en brazos, cando de súpeto lle da un mareo, momento no que lle pide a unha señora que lle aguante da nena, e rematou nun desmaio. O que lle ocorreu foi que lle deu un infarto grave e que, de non ser por estar no hospital non o podería chegar a contar.

No ano 2001 nace a segunda filla de Violeta, Ana, mais un ano despois divórciase do marido e marchan as tres a vivir á Coruña, quedando Lola e Pablo solos na casa.

Posteriormente, o día 14 de maio do ano 2005, ingresaron no hospital a Lola debido a un cancro de colon, onde pasaría máis dun mes hospitalizada. O día seguinte, o 15 de maio do 2005 falece o seu marido Pablo por un cancro de próstata. Este foi un momento moi duro para Lola xa que non puido despedirse do seu marido, nin tampouco asistir ao enterro. Ademais estaba moi débil e non puido rematar de levar a quimio xa que quedara sen apenas defensas e non tiña forzas.

Foi a partir de aquí cando Lola marchou para A Coruña a vivir con Violeta e as súas fillas, con quenes pasaría dez anos. A Lola déronlle tres infartos máis pero foi capaz de superalos todos. Estivo uns anos vivindo sola mais dende o 2023 vive de novo con Violeta.

Lola mais Ana o día da Nai.

Finalmente, colle resaltar que Lola é unha fiel defensora da lingua galega e sempre o foi. Non entende porque a xente na cidade fala castelán e miran por riba do ombreiro a aqueles que falan galego coma se fosen uns “paletos”; coida que é a nosa lingua e que se non a falamos vai morrer, sendo esta o máis fermoso de Galiza. “Temos que loitar pola nosa lingua, non nos podemos averghoñar do que nos representa”.

Por todo o relatado, pese á dura infacia de pobreza na guerra, pese á carencia dunha educación de calidade, pese ao maltrato físico e psicolóxico exercido pola súa nai, malia sufrir a morte dunha filla, tras pasar o Covid19 e malia todas as enfermidades sufridas, Lola continúa preparada para aguantar o que veña cos seus 90 anos. Aínda que non fose moito á escola, “sabe máis o demo por vello que por demo” e este demo sabe moito da vida, ademais de ter uns valores admirables considerando a época na que foi criada. Oxalá ter a oportunidade de escoitar máis relatos mentres bailamos Dolores se llamaba Lola.

Dolores agora.

0 notes