ŚREDNIOWIECZE
Średniowiecze (476 - 1492 r.) (PL: 966 - 1492 r.) - wieki ciemne, wieki średnie (derogatory, pomiędzy antykiem a renesansem)
Cechy charakterystyczne:
· chrześcijaństwo
· łacina do tematyki narodowej, język narodowy do tematyki uniwersalnej
· myśl antyczna + myśl chrześcijańska + ciut rodzimej myśli pogańskiej = uniwersalizm średniowieczny
· teocentryzm - przekonanie, że Bóg jest przyczyną sprawczą, ośrodkiem i celem istnienia, nadaje sens światu i życiu, należy podporządkować mu wszystko podporządkować.
· teologia - usystematyzowana refleksja dot. Boga i świata nadprzyrodzonego.
· uniwersalizm - powszechność wzorców kulturowych, podobieństwo kultur narodowych, te same motywy, zagadnienia, gatunki, style i symbole.
· pareneza - porada, napominanie, pouczenie, przedstawienie wzorca osobowego w tekście. Poezja parenetyczna - twórczość o charakterze dydaktycznym. W polskiej literaturze obecna była głównie w poezji staropolskiej. Literatura dająca wzorce osobowe.
· hagiografia - dział piśmiennictwa mówiący o żywotach świętych, ma charakter dydaktyczny i moralizatorski.
Główne gatunki: żywot świętego, kronika, wiersz, pieśń religijna
Filozofia
Święty Augustyn - Ojciec Kościoła, autor twórca filozofii augustynizmu, która zakłada, że:
Bóg jest stwórcą wszystkiego,
człowiek składa się z materialnego ciała i niematerialnej duszy skażonej grzechem pierworodnym,
do zbawienia potrzeba Bożego miłosierdzia i łaski,
człowiek posiada wolną wolę i może wybierać między dobrem lub złem,
Boga można poznać przez oświecenie,
Bóg jest stwórcą wszystkiego, co dobre, zło jest wynikiem działań człowieka,
zło jest brakiem dobra,
świat materialny się psuje, Boski – nie.
Dzieła: "Wyznania" św. Augustyna - traktat filozoficzny × wyznanie wiary × autobiografia × osobista modlitwa × refleksja
· tomizm - filozofia świętego Tomasza z Akwinu - wszystkie byty umieszczone są na drabinie/stopniach bytów. Najwyżej znajduje się bóg, a inne byty dążą do niego. Gradualizm zapoczątkował literaturę parenetyczną. TzA nawiązywał do Arystotelesa.
Dzieła: "Wiara i rozum", summy św. Tomasza z Akwinu,
· franciszkanizm - filozofia św Franciszka z Asyżu - Bóg ujawnia się w swoich utworach w przyrodzie, panteizm, poszukiwanie harmonii człowieka i przyrody.
Dzieła: "Kwiatki świętego Franciszka"
· scholastyka - komentowanie autorytetów: pisma Świętego i Arystotelesa, kładła nacisk na precyzyjne wywody myślowe, dzięki czemu wykształciła wiele funkcjonujących do dziś pojęć z zakresu logiki. Np. Święty Anzelm, "Wiara i rozum"
Poezja
"Bogurodzica"
Powstanie: XIII/XIV w. zapisy: 1407 r., 1506 r. ("Statut" Jana Łaskiego)
Gatunek: pieśń religijna (poetycki traktat teologiczny), hymn religijny, bojowy, koronacyjny, państwowy
Cechy:
deesis - modlitwa wstawiennicza (JC > Maryja, Jan Chrzciciel)
teocentryzm - modlitwa o dostatnie życie i zbawienie
antyteza - Bogurodzica vs dziewica,
podmiot liryczny - wierni
apostrofy - zwroty do adresatów, Maryi i Jana Chrzciciela
symetria budowy zwrotek - wskazuje na patos i intelektualizm (sic)
Archaizmy:
zyszczy, spuści - daj
matko - mateczko
Krzciciela - Chrzciciela
"Lament świętokrzyski"
Tytuł: Lament świętokrzyski/Posłuchajcie, bracia miła... (incipit)/Żale Matki Boskiej pod krzyżem
Powstanie: 147x r., by Andrzej ze Słupi (z klasztoru na Łysej Górze)
Gatunek: lament - utwór, którego tematem jest śmierć Jezusa i współuczestnictwo Matki w męce Syna, monolog cierpiącej Maryi, która zwraca się o pomoc do różnych osób. Włącza wiernych do współcierpienia.
Cechy
apokryf - ff do Biblii, która nie opisuje uczuć Maryi
pieta (wł. litość)
Stabat Mater Dolorosa - popularny wtedy motyw stałej Matki Bolesnej
podmiot liryczny - Matka Boska
apostrofy - bracia miła - ludzie, syn - Jezus, archanioł Gabriel, matki
epitety (ciężka chwilą, miły synek)
kontrast (pełna jeś miłości/a ja pełna smutku i żałości)
Archaizmy
Kcęć - chcę
Żądne maciory - życzliwe matki
Widzęć - widzę
Jednogociem - jednego
Święci
"Legenda o świętym Aleksym"
Gatunek - wierszowany żywot świętego, hagiografia, pareneza; NIE legenda, ale utwór, który należy czytać
Powstanie: V/VI w. w Syrii, 1454 r. PL parafraza
Cechy świętego Aleksego:
święty asceta - dobrowolnie wyrzekający się dóbr ziemskich, trenujący ciało i duszę w znoszeniu trudów, silna wola, zmierza do zbawienia i moralnej doskonałości
vita contemplativa - polegające na kontemplacji, myśleniu, rozważaniach
fuga mundi - ucieczka, odwrócenie się od świata (wypłynięcie z domu w Rzymie do Syrii), pustelnictwo
Aleksy - gr. opieka (Boga)
Historia: Aleksy był księciem, synem rzymskich dostojników, który po ślubie z księżniczką Famijaną zwrócił żonie pierścień, poprosił o zachowanie czystości i odszedł z domu. Wypłynął za morze wybrał się za morze, na lądzie rozdał majątek ubogim, żył jako żebrak pod kościołem, gdzie doszło do cudu - Matka Boska zeszła z obrazu i poprosiła o wpuszczenie Aleksego do kościoła - który sprawił, że Aleksy stał się sławny. Odpłynął do Tarsu w Syrii, lecz sztorm skierował go do Rzymu. Tam mieszkał pod schodami rodzinnego domu, znosił upokorzenia i cierpienia. Napisał list, umarł, po śmierci zaczęły bić dzwony, pojawiło się dziecko, które zaprowadziło do stojników do ciała, Famijana znalazła list, ciało Świętego uzdrowiało chorych.
utwór rozpoczyna apostrofa do Mesjasza z prośbą o pomoc w dobrym spisaniu historii (inwokacja)
"Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu"
Powstanie: XIII/XIV w., by jakiś franciszkanin
Gatunek: zbiór opowiadań; kwiatki - gr. anthologia - zbieranie kwiatków/wybór fragmentów; funkcje hagiograficzne, pareneza
Cechy świętego Franciszka:
święty radosny
vita activa - życie polegające na działaniu, pomaganiu
afirmacja świata - pełne miłości zaangażowanie w ziemską rzeczywistość
wyrozumiałość i zrozumienie dla bliźniego
zwierzęta - bracia mniejsi
Historia: urodził się (1181 r.) jako przeciętny człowiek, założył zakony żebracze: franciszkanów, klarysek i trzeci zakon (dla świeckich), odbył wiele podróży, np. do Egiptu, doznał wielu widzeń, objawień Boga i cudów, np. przemówił do niego z ikony Chrystus, prawił kazanie do ptaków, nawrócił groźnego wilka. Zmarł (1226 r.) i 2 lata później został kanonizowany.
patron ekologii i ekumenizmu, niewidomych, ubogich, aktorów, zwierząt, Włoch.
Rycerze i władcy
"Pieśń o Rolandzie"
Powstanie: XI w.
Gatunek: chanson de geste, fr. pieśń o czynach, epicki utwór opiewający czyny sławnego bohatera, bitwa składa się z pojedynków, element fantastyczny, siwobrody władca. Podtekst patriotyczny z przekazywana przez truwerów. Pareneza, funkcje propagandowe (do wypraw krzyżowych)
Fabuła: sędziwy cesarz Franków Karol Wielki (wzór władcy) w 7 lat zdobył Hiszpanię. Na tylną straż jest wojsk napadają Saraceni z powodu zdrady. Oliwier i Ronald nie dmą w róg po pomoc. Wielu, w tym Roland (jego rodzina?), bohatersko ginie. Cesarz pomścił ich, niszcząc saraceńską potęgę i chrzcząc jeńców.
Śmierć Ronalda (wzoru rycerza):
Etos rycerski: męstwo (umiera twarzą do wrogów), pożegnanie z rynsztunkiem (przykrywa miecz ciałem, by go nie zabrał wróg)(miecz miał w sobie relikwie), przywiązanie do ojczyzny (Słodka Francja, cesarz, rycerze, krewni)
Ars bene moriendi: skrucha i żal za grzechy (położenie się czołem do ziemi, bicie w pierś i "mea culpa", modlitwa), poddaństwo wobec Boga (wyciągnięcie prawej rękawicy ku niebu), pokój i przebaczenie (złożenie rąk), ład i gotowość połączenia się z Bogiem (porządek umierania)
Heroizm: samotna śmierć, godna uwagi, poprzedzona straceńczą decyzją o niewzywaniu posiłków; nadzwyczajność (cudowne zdarzenia towarzyszące), śmierć wywyższona (na górze ⛰️ i w apoteozie), styczność ze światem duchowym (symbolizuje ją sosna lol), męczeńską śmierć (opuszczona głowa jak u Chrystusa), wniebowzięcie (Gabriel, Michał i Cherubin przychodzą po jego duszę), apoteoza
"Kronika polska" Gall Anonim
Powstanie: 1113-1116 r. na dworze Bolesława Krzywoustego
Gatunek: kronika - epika zapoznająca obcych z dziejami kraju datowana wg czynów wybitnych, moralizatorska. Często zawiera nieprawdziwe historie (zmyśleni bogówie, legendy). Pareneza
Inne kroniki: Mistrz Wincenty Kadłubek, Jan Długosz
Władca rycerz: Bolesław Chrobry - jest wzorem władcy, który tworzy siłę państwa (wprowadza służbę wojskową), rządzi sprawiedliwie i mądrze, nie jest zbyt roztropny, decyzyjny, gościnny (Zjazd Gnieźnieński w 1000 r.), "chrobry" - mężny i odważny (ustalił granice PL, zakładał miasta, ciało św. Wojciecha zostało odkupione przez Bolesława za tyle złota ile ważył). Walczy za swój kraj, pozwala mu zaistnieć i buduje siłę państwa. Zawsze staje w obronie wiary i ponosi konieczne ofiary.
Władca ojciec: Bolesław III Krzywousty - bardzo roztropny, powoduje wzrost znaczenia politycznego PL. Sąsiedzi liczą się z jego zdaniem. Jego argumentem jest prawie absolutna władza i silne państwo. Był człowiekiem, który potrafił widzieć daleką przyszłość i podejmować odp. kroki. Za jego czasów chłopi byli najbardziej uprzywilejowaną grupą, król troszczył się o nich bardziej niż o arystokrację. Rozwój miast był szokujący. Wzór władcy opiekuńczego.
Idealizacja władcy (bo na jego dworze spisano kronikę): brak obierania strony w konflikcie biskup Stanisław vs Bolesław Śmiały, mimo że wydarzyło się 30 lat przed; skupianie się na zaletach i zwycięstwach władców.
Śmierć
"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią"
Powstanie: 1463 r. (PL)
Gatunek: wiersz, ale długi, w formie dialogu
Fabuła: Polikarp modlił się do Boga o ukazanie, czym jest Śmierć. Poznaje ją po mszy, jest przerażony, zadaje jej pytania. Mądrość ziemska Mistrza Polikarpa vs mądrość Śmierci. Utwór otwiera inwokacja do Boga (Bóg>Śmierć; teocentryzm)
Śmierć: jest straszna i dotyka każdego, pojawia się w utworze jej upersonifikowana alegoria, która straszy wyglądem: przeraźliwie chuda, koścista, blada kobieta o żółtej, niezdrowej cerze, ubrana w chusty, o groteskowych cechach chorych na dżumę: bez kawałka nosa i warg, zakrwawione oczy. Jest brzydka. Zachowuje się niepoważnie, wymachuje kosą. Chce pląsać i kosić wszystkich ludzi, by umierali w cierpieniu, od królów, przez cześników i filozofów, po oraczy. Jest alegorycznie przedstawiona, motyw danse macabre (śmieszne przedstawienie śmierci pozwala mniej się jej obawiać). Demokratyzm śmierci - wszyscy są wobec niej równi.
"Boska komedia" Dante Alighieri
Powstanie: 1307-21 r., Włochy
Gatunek: poemat narracyjny z elementami lirycznymi, satyrycznymi i refleksyjnymi, nawiązania do apokryficznych widzeń, NIE komedia, bo to epika (nazwa jest taka, bo ma happy end)
Numeryczna, symetryczna i symboliczna budowa utworu (dużo trójek)
Fabuła: wędrówka narratora (Dante Alighieri) po zaświatach, podzielonych na 27 części. Po piekle i Czyśćcu oprowadza go poeta, Wergiliusz, a po Raju - piękna Beatrycze. W dziewiątym kręgu Nieba Dante spotyka Boga i doznaje ekstazy.
Obraz Piekła: strzeże go brama z napisem "lasciate ogni speranza, voi ch'entrate" - "ty, który wchodzisz, żegnaj się z nadzieją". Piekło znajduje się pod ziemią, to nieprzyjemne, głośne miejsce o nieładnym zapachu, w jego ostatnim kręgu siedzi Lucyfer. Znajduje się tam wielu grzeszników: władców, biskupów, Tristan i Izolda, którzy cierpią adekwatnie do swoich grzechów. Np. w trzecim kręgu za nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu w śmierdzącym bagnie siedzą grzesznicy, na których spada deszcz, śnieg, bryły lodu, pilnowani przez potwornego Cerbera, który ich gryzie i drapie (dantejska scena).
Motyw winy, kary, cierpienia, wędrówki
Motywy
pareneza - literatura parenetyczna, dająca wzorce jak żyć, o funkcji dydaktycznej, moralizatorskiej: kwiatki świętego Franciszka, legenda o świętym Aleksym, pieśń o Rolandzie, kronika Galla Anonima, dzieje Tristana i Izoldy
śmierć/memento mori (pamiętaj o śmierci) - męczeńska, bolesna, chwalebna: Legenda o świętym Aleksym, Hymn do świętego Stanisława, Lament świętokrzyski, Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią, Pieśń o Rolandzie
danse macabre - taniec ze Śmiercią: Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią
cierpienie (za grzechy): Boska komedia (Piekło), Lament świętokrzyski (Matka Boska Bolesna), Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią (śmierć ludzi)
świętość - kult świętych (Franciszek, Aleksy, Stanisław, Augustyn, Tomasz)
deesis - idea pośrednictwa w modlitwie do Boga: Bogurodzica (Jezus > Maryja, Jan Chrzciciel), Hymn do świętego Stanisława (Bóg>Stanisław)
Teocentryzm - najważniejszy jest Bóg, pod Niego jest dostosowany rytm życia człowieka, On wszystko stworzył i ma nad wszystkim władze, nawet nad śmiercią.
Wędrówka - Dantego po Zaświatach, Aleksego po świecie
Sztuka średniowiecza: obrazy świętych, w tym Madonny (Maryja z Dzieciątkiem), Piety (Maryja ze zmarłym na krzyżu Jezusem na kolanach), architektura gotycka (kościoły na planie krzyża)
4 notes
·
View notes
BIO-BARIOGENEZA Wystawa Sybilli Skałuby
Symetria, jaką się posługiwałam, nie interesowała mnie wyłącznie jako estetyczny walor czy sposób zakomponowania obrazu, lecz także jako narzędzie do uspokojenia emocji, szczególnego ich wyrazu, jako ich zapowiedź. Grafika, oparta na kompozycji symetrycznej, nabiera niepokojącej dwuznaczności. Zamyka się graficznie wedle pewnej zasady, wedle bardzo czytelnych reguł – otwiera się natomiast niepokojąca, potencjalna siła, dysonans konstruktywny w sztuce i zarazem destrukcyjny w życiu, niezgodność budująca i niezgodność rujnująca. Utajona siła drzemie gdzieś na styku rozłożonych układnie elementów i ich relacji, statyki i potencjalnego ruchu, osi i jej zachwiania. Wynika z tego, że absolutna symetria – w dziele twórczym – bywa bardziej niepokojąca niż spełniona do końca ekspresja. (…) Organy, tkanki, linie komórkowe, komórki macierzyste, tkanki do transplantacji i ludzkie embriony oddzielone od organizmu, z którego pochodzą, uzyskują status nieoczywisty i nie są „ani zbędnym bio-produktem, ani w pełni ludzką istotą”, pozostając w sytuacji przejścia. Limanalne życia balansują na granicy naszych witalnych taksonów, testując ich wytrzymałość – społeczną, etyczną czy biologiczną. Ingerujemy w sposoby naszego zapłodnienia, rodzenia się, życia, starzenia się i umierania, uzależniając się w pełni od biomedycyny. Gdzie jest granica w drodze do osiągnięcia formy całkowicie od nas zależnych hybryd lub cyborgów? Będziemy ciałem ludzkim czy zbiorem obcych symbiontów?
Powyższy obszerny cytat pochodzi z 2020 roku z autoreferatu artystki, będącego częścią procesu jej habilitacji uzyskanej na Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach. Sygnalizuje istotne dla niej od wielu lat tematy związane z poszukiwaniem symetrii i asymetrii, liminalności oraz spojrzenia w głąb, próby przekraczania warsztatu plastycznego i wyjścia w stronę zagadnień filozoficznych oraz uważnej obserwacji siebie i otoczenia. Zebrany dorobek Sybilli Skałuby pokazuje wyraźnie, że powraca stale do elementarnych zagadnień. Poszukuje źródła, prostych czynników, które składają się na coraz bardziej złożone procesy. Nieświadomą autoterapię przeprowadza w żmudnych i medytacyjnych praktykach, w których łączy różne narzędzia i materiały. Proces twórczy podporządkowuje bardziej intuicji niż kalkulacji, wykorzystując szerokie spektrum wypracowywanych przez lata technik.
W wystawie „BIO-BARIOGENEZA”, zawierającej prace z różnych cykli ale przygotowanej specjalnie na potrzebę projektu „Pola widzenia książki – opowieści otwarte”, kontynuuje te wątki, lecz przedłuża je o aktualną fascynację pojęciem „bariogenezy”. To termin stosowany na gruncie XX i XXI-wiecznej fizyki, który dotyka hipotezy na temat proporcji między materią i antymaterią we Wszechświecie. Dotychczasowe wskazania nauki zakładały, że liczba cząstek materii (powstałej po Wielkim Wybuchu) i antymaterii jest symetryczna, jednak najnowsze badania podważają ten pogląd, wskazując na obserwowany obecnie stanu nierównowagi i asymetrii pomiędzy materią i antymaterią. Proces bariogenezy odzwierciedla więc rozważania na temat tego, jak na poziomie absolutnie podstawowych cząstek budujących nasz świat, kształtuje się relacja między bytem i nie-bytem, istnieniem i nie-istnieniem.
W swoich wspomnieniach artystka często wraca do dziecięcych zabaw na powietrzu, którymi z pasją się oddawała. Polegały najczęściej na rozłupywaniu różnych przedmiotów na pół, przyglądaniu się ich strukturom, szukaniu symetrii między poszczególnymi elementami, ale i fascynowaniu się jej brakiem. Jednocześnie, bardziej gwałtowne ingerencje w otaczającą przyrodę, jak na przykład wycinka drzew, budziły w niej równie gwałtowne reakcje. Poczucie, że wszystko jest ze sobą połączone, lęk przed naruszaniem porządku natury, a jednocześnie kreatywne pogłębianie i przyglądanie się światu pozostały w niej do dzisiaj i tworzą podstawowy budulec jej artystycznej praktyki. To właśnie z tego powodu wystawa w Galerii Intymnej opatrzona została przedrostkiem „bio-”. W ten sposób akcentuje tak ważną dziś potrzebę bliskości z tym, co ludzkie – organiczne, doświadczalne, rozbudzające zmysły, zachęcające pogłębionej refleksji o swoim miejscu w świecie i naturze samego doświadczania.
Instalacje, obiekty i wizualizacje są pretekstem do rozważań na temat wytrzymałości samej materii, sposobu w jaki odzwierciedla ona naturalny bieg naszych myśli, czy intuicyjne odczuwanie świata. Podążając za rytmem i ruchem, jaki wyzwalają zobrazowane podziały, linie, kształty, śledzimy pracę własnej percepcji. Nie bez znaczenia jest też fakt, iż prace Sybilli Skałuby powstają zawsze odręcznie, w organicznym procesie mieszania różnych mediów, choć klasyczną bazą jest najczęściej drzewo, w ostatnich latach również coraz częściej woda (poprzez japońską technikę malowania wodą, tzw. Suminagashi). Dzięki temu bada nieustannie okoliczności towarzyszące walce - coraz mniej równej - między tradycyjnymi rzemiosłami a technologicznymi formami obróbki obrazu. Prawdopodobnie nigdy nie wygramy z precyzją maszyny, ale i ona nie jest nieomylna ani doskonała. To właśnie to, co ukryte poza symetrią i materią, to wielka tajemnica stanowiąca źródło naszych ludzkich możliwości, również w zakresie warsztatu plastycznego. Podlegając naturalnym falom przypływu inspiracji, oddając się procesowi, słuchając siebie i swojej intuicji kontaktujemy się z tym, co świadczy o naszej unikalności istnienia. Nie zmienia to faktu, że dookoła coraz więcej narracji przesuwających granice humanizmu – bioingerencje, transplantologia, przesuwanie granic życia i śmierci, technologizacja i cyfryzacja rzeczywistości… Czy jesteśmy gotowi na te zmiany? Czy dotykając ich powierzchownie, w pośpiechu, naprawdę poszerzamy wiedzę, czy może jeszcze bardziej oddalamy się istoty rzeczy i świata? Traktując świat komórkowy jako podstawowy budulec nas samych, swoistą granicę między życiem realnym a duchowym, naturą a kulturą, artystka przypatruje się przestrzeni materii branych na warsztat, niejako trenując zarówno własną wytrzymałość psychiczną (podczas pracy z danym materiałem), jak i zgłębiając wpływ jaki mogą mieć te praktyki na refleksję o otaczającym nas świecie. W jaki sposób postrzegamy materialną przestrzeń, którą eksplorujemy? Czy my tworzymy ją, czy może ona nas? Czym będzie zatem antymateria?
Czego nie dostrzegamy?
Tekst: Anna Duda
0 notes