#langs torum en de schuren

[jurjenkvanderhoek]

DWALEN LANGS GRONINGSE VELDEN EN DOOR DICHTERS GEDACHTEN

Torum. Een niet meer bestaand middeleeuws kerkdorp aan de monding van de Eems. In de 16e eeuw werd het dorp overspoeld door de golven van de Dollard. Dichter Anjo de Haan draagt zijn bundel gedichten en gedachten op aan deze plaats, schijnt het. Maar zijn plek is niet in dat Oost-Groningen, waar het ook door hem genoemde verdwenen Fletum was gelegen. Het Torum van De Haan ligt in Westpolder, op de grens van de voormalige Lauwerszee en de Waddenzee. Het is geen dorp maar een boerderij met schuren. Op het kaft van de bundel zie ik het achter een graanveld aan de einder wazig in de trillende atmosfeer opdoemen. Ik kan er in gedachten langs gaan en de gedichten van De Haan in het weidse landschap uitlezen. Zijn taalperspectief verruimt mijn geest, laat een frisse wind door mijn muffe gemoed gaan. 

“Langs Torum en de schuren”, een bundel gedichten en gedachten, brengt Anjo de Haan uit via zijn eigen uitgeverij TaalTerp, of in stijl WoordWierde, maar is nog op zoek naar een ‘echte’ uitgever. Vooralsnog ligt het boekje serieus aan mij voor en lees ik het met zin en plezier. Zoals ik ook met genoegen kan dwalen door de Groningse polders en over de hogelanden, langs de Hunze en het Reitdiep, een gebied waar de tijd geen vat op schijnt te krijgen. Het maakt zijn eigen geschiedenis en heeft een markante herinnering. De lyrische vertellingen van De Haan passen daarin. De gedichten lijken tot in detail verkorte verhalen die door diepzinnige gedachten boven water zijn gekomen. Torum mag dan verdronken zijn, het heeft nieuw leven gekregen in die boerderij bij Vierhuizen. Het verhaal is heroïsch, het typeert romantisch de schrijfwijze en taaltechniek van deze fotograaf. Dat is hij, plaatjesmaker die in zijn vrije tijd praatjesmaker is. Niet in negatieve zin evenwel, want zijn verhalen hebben doel en inhoud.

In zijn fotografie heeft Anjo de Haan een scherp oog voor het Groningse landschap. Met name de mens daarin met de zorgen over aardbevingen en bodemverzakking, het sociale leven van het platteland en de grote stad. Zo indringend benadert hij ook in woorden deze omgeving. Dichtbij huis aan de keukentafel en tussen de lakens, en gezien over het weidse landschap waar je tot de einder kunt kijken onder hoge wolkenluchten. Bijna fotografisch legt hij in taal vast wat hem raakt, waar zijn gedachten mee spelen. Het zijn herkenbare beelden, maar niet zo werkelijk als de realiteit echt is. Meer geheugensteuntjes om de wereld te begrijpen. Zijn wereld te kunnen doorgronden.

Hij schrijft over doodnormale zaken, de dagelijkse dingen waarmee wij allemaal kampen. De Haan geeft woorden aan de sleur van het leven, de regelmaat van de dag. Op een contemplatieve manier, waardoor ik deze gewoonten als bijzonder ga zien. Mijn eigen geplogenheid opmerk en als uniek aanmerk. De vertrouwd klinkende omschrijvingen werpen een nieuw licht op herkenbare ervaringen. De Haan bekijkt het van een andere kant, een gewijzigd perspectief dat mijn perceptie op de proef stelt. Zoals hij, de fotograaf de ogen opent, zo opent hij, deze poëet de geest. Hij geeft aandacht aan het algemene, waardoor ik het bezie als buitengewoon. Het beeldende perspectief zit als fotograaf in zijn genen en gebruikt hij voor zijn taal, zodat ik met de bundel op schoot op de punt van mijn stoel zit. Niet om te vluchten uit de spanning, maar om mijn luisterend oor dichterbij de bron te leggen. Zodra de positieve geladenheid oververhit raakt schuif ik dichter naar de oorsprong om mijn geest ermee op te laden.

Anjo de Haan is een kunstenaar in het knippen en plakken van woorden. Het uit elkaar trekken van betekenissen zodat er nieuwe duidingen ontstaan. Uiteen laat of op een andere plek inschuift om op een speelse manier de taal te manipuleren. Mijn werkelijkheid te misleiden. Mij anders laat lezen, nieuwe woorden doet ontdekken. In de poëzie mijmert de dichter over het leven. Filosofeert over de schoonheid van lichaam en geest. Vooral het lichaam kent geheimen die dromerig breed worden uitgemeten. “de zilte zoete smaak / van d’ innigst’ innigheid / breekt al ’t besef van tijd / in kreten die ik slaak”. Een sensitieve manier om het wonder van het samenzijn in woorden te vatten. De tinten grijs krijgen kleur. Zo gevoelvol wordt ook het landschap benadert en de geest ontgonnen. Ik dwaal maar al te graag door die binnenlanden en buitendijken.

Losse gedachten krijgen kort woord. Heldere ingevingen die aan een enkele uitdrukking genoeg hebben om aan te spreken. De Haan schrijft met liefde, met passie. De taal is zijn spreekbuis om dit met mij te delen. Dit is zijn kijk op het leven, de omgeving, het zijn. Alle aspecten van het bestaan worden letterlijk bezongen. De bundel is een speels en opgewekte manier om het wezen, de existentie van het mens zijn, van zich af te schrijven. Over te schrijven op mij, de lezer. Zelfs de schaduwzijden krijgen zonlicht en een sprankje hoop. Met liefde wordt over de vergankelijkheid van het leven geschreven. Over het afscheid dat er onvermijdelijk is en komen gaat. Dat is ook een doodnormale zaak die bij het leven hoort, onlosmakelijk. “nu mijn dapp’re moedertje / haar laatste strijd / zo vredig aan ’t bevechten is (…) maar woon je in mijn hoofd / nog daar / waar ik alles tegen je kan zeggen”. In taal houdt De Haan het leven vast. In woorden laat hij het zijn blijven. 

Hij schrijft over “het nietste niets”, “het zachtste hard”, over “zielzucht”, van “bolspiegelend geluk” en “de adem van het jaar”, “het woud van verlangen”. Hij schrijft over Voos, Deelder, Messiaen en de 4e mei. Hij laat de uitgestoken vlag halfstok leven, het kan een gedicht zijn om op de Dam voor te lezen: “op deze 4e mei treurt de driekleur in de regen / halfslachtig omgewenteld op de tast / ze weigert haar banen breed uit te meten / het rood op haar konen, het wit op da mast”. En een glimlach trekt om mijn mond bij “de dag schiet in het rood / maar schulden heeft ze niet”. Ik filosofeer bij “de nacht geeft nooit ’t geheim / van donkerte aan lichtheid prijs” en “het liedje in mijn hoofd / dat taal noch tonen droeg / bezit nam van mijn brein / noch acht, noch maten sloeg”.

Langs Torum en de schuren. Gedichten & gedachten van Anjo de Haan. Uitgave in eigen beheer, 2022.

#anjo de haan #langs torum en de schuren #gedichten #gedachten #taalterp #woordwierde