torbybawelniane22 - Tumblr blog

torbybawelniane22 · 11 years

Text

Straszny dwór

Dwór Murzynowskich w Kalinowej k. Błaszek – pierwowzór tytułowego dworu opery

Straszny dwór – polska opera w czterech aktach skomponowana przez Stanisława Moniuszkę w latach 1861–1864. Libretto do opery napisał Jan Chęciński. Posiadając cechy romantyczne i komediowe zarazem, dzieło cechuje silne zabarwienie patriotyczne. Z powyższych powodów było jednocześnie popularne wśród polskiej publiczności i zakazane przez władze rosyjskie (opera powstała w okresie zaborów). Premiera polska przerodziła się w wielką manifestację patriotyczną. Opera napisana po upadku powstania styczniowego jest wielkim manifestem patriotycznym. Prapremiera miała miejsce w Warszawie 28 września 1865. Dzieło jest uważane za najlepszą operę Moniuszki i zarazem najlepszy tego typu utwór polski XIX wieku.

Straszny Dwór. Przedstawienie w Teatrze Wielkim w Warszawie w dniu 22 września 1966 roku

Geneza i przyjęcie opery

W połowie XIX wieku Polska znajdowała się pod zaborami. Wielu polskich pisarzy, artystów i muzyków tego okresu zajmowało się w swej twórczości problemem walki z germanizacją i rusyfikacją. Także w operze Straszny dwór odnajdujemy podobne wątki, i to zarówno w warstwie literackiej, jak i muzycznej.

W dziele zaprezentowany został zarówno idylliczny obraz życia w polskim dworku szlacheckim, jak i idea obowiązku patriotycznego związanego z postawą odwagi żołnierskiej, dzielności oraz gotowości do zbrojnego wystąpienia przeciwko wrogom ojczyzny. Należy również zwrócić uwagę, iż autorzy podkreślili elementy związane z etosem rodziny, szczególnie cechę honoru. Już w pierwszych scenach opery widoczny jest konflikt pomiędzy naturalną chęcią prowadzenia spokojnego życia w domu rodzinnym – założenia rodziny – i patriotycznym obowiązkiem służenia ojczyźnie z bronią w ręku. Narodowy charakter dzieła spotkał się z reakcją cenzury rosyjskiej.

Straszny dwór jest jedną z najczęściej wystawianych w Polsce oper. Cechuje się intuicyjną harmonią, wspaniałą konstrukcją grup scenicznych, subtelną, acz bogatą instrumentalizacją, nowatorską melodycznością. Kompozytor pokazał kunszt budowy dzieła dramatycznego, integrując zarazem tradycyjne polskie pieśni i tańce (mazur, polonez, krakowiak). Dzieło w znakomity sposób oddaje tragicznego ducha tamtej epoki.

Historia wystawień

Dzieło Moniuszki było pierwszy raz wystawione w Teatrze Wielkim w Warszawie 28 września 1865. Po trzecim przedstawieniu zostało zdjęte z afisza przez carską cenzurę. Władze zaborcze uznały wątki narodowe za zbyt niebezpieczne – dwa i pół roku wcześniej stłumiono powstanie styczniowe. Moniuszko żył jeszcze do 1872, ale dzieło nie doczekało się wystawienia przed jego śmiercią.

Wystawienia w innych miastach: Lwów (1877), Praga (1891), Wiedeń (1892), Bazylea (1939). W Rosji opera została wystawiona po raz pierwszy w roku 1873 w Kijowie. W Związku Radzieckim była wystawiona w Moskwie (1946), w Mińsku (1952), w Leningradzie (1953), we Lwowie (1974) itd.

Angielska wersja opery The Haunted Manor powstała w 1970. Tłumaczeniem zajął się dr George Conrad we współpracy ze śpiewaczką i nauczycielką śpiewu Mollie Petrie. Światową premierę wersji anglojęzycznej przygotowało University of Bristol Operatic Society w 1970. Przedstawienie wzbudziło duże zainteresowanie Polonii brytyjskiej; w tym okresie Polska znajdowała się w strefie wpływów sowieckich, będąc członkiem Układu Warszawskiego. Wielu Polaków podróżowało do Bristolu, by zobaczyć operę, która tak naprawdę była czysto amatorskim przedstawieniem, przygotowanym przez grupę studentów. Angielska wersja była wystawiana jeszcze wielokrotnie po roku 1970. Głośne było wznowienie angielskiej wersji z lutego 2001 przez brytyjską Opera South (wcześniej Opera Omnibus). Teatr Wielki z Łodzi wystawił Straszny Dwór w 1986 w Lyonie (Francja).

Streszczenie

Rzecz dzieje się w pierwszej połowie XVIII wieku. Zbigniew i Stefan wracają do domu po skończonej służbie wojskowej. Poprzysięgają się nie żenić. Ale inne są zamiary ich stryjenki – Cześnikowej. Bracia jednak, wbrew jej woli, odwiedzają starego przyjaciela ich ojca – Miecznika z Kalinowa i poznają tam jego piękne córki. Zaczynają się wahać. Tymczasem Cześnikowa, która chce ich wydać za inne panny, wyrabia im złą markę u Miecznika, twierdząc, że to tchórze. Damazy, panny i Skołuba postanawiają przekonać się, czy panicze są faktycznie podszyci strachem. Skołuba opowiada Maciejowi wojennemu druhowi braci w służbie u nich „straszną” historię Strasznego Dworu. Panicze nic sobie z tego nie robią, ale chcąc dotrzymać postanowienia, decydują się wyjechać. Mało tego – wrażenie na nich robi inna historia, nie ta o praprababkach czy duchach w zegarze. Damazy mówi im bowiem, że gmach ten przed laty powstał z hańbiących usług zapłaty, że na tych murach przekleństwa i łzy i stąd nad nimi gniew Boski grzmi!. Miecznik wyjaśnia jednak sytuację – podstęp Damazego wychodzi na jaw, podobnie jak wzajemne zauroczenie młodych, ku ogólnej radości i wstydowi Damazego właśnie. Tak.. tak... to straszny, bardzo straszny dwór! – jak powiedział Stefan w Arii z kurantem, a sam Miecznik, gospodarz dworu też dopowie i tak strasznym będzie wciąż, Boska wola!... dlaczego? Grozę sąsiadów wywołuje uroda mieszkających „od zawsze” w Kalinowie panien. W trudnych wojennych czasach to tam w konkury uderzają młodzi przystojni szlachcice. Córkom sąsiadów zagraża staropanieństwo.

Osoby

Miecznik (baryton)

Hanna i Jadwiga – jego córki (sopran i mezzosopran)

Damazy – zalotnik Jadwigi i Hanny (tenor)

Zbigniew i Stefan – bracia, towarzysze pancerni (bas i tenor)

Maciej – stary sługa braci (baryton)

Skołuba – stary żołnierz i klucznik Miecznika (bas)

Cześnikowa – stryjenka braci (mezzosopran)

Marta – niewiasta pracująca w domu „panów braci” (sopran)

Grześ – pastuch (baryton)

Stara kobieta (mezzosopran)

Chłopiec (rola mówiona)

Słynne arie i melodie

Więc gdy się rozstaniem (początek I aktu)

Z tej strony Powiśla (Cześnikowa, akt I)

Spod igiełek kwiaty rosną (początek II aktu)

dumka Jadwigi Biegnie słuchać w lasy knieje, akt II

Recytatyw i polonezowa aria Miecznika z II aktu Bawić się, jak chcemy możem... Kto mych dziewek serce której

Aria z kurantem (Stefan, akt III)

Aria Skołuby z III aktu Ten zegar stary

kwartet z III aktu Ni boleści, ni rozkoszy

Do grobu trwać w bezżennym stanie!... Któraż to która, tej ziemi córa (recytatyw i aria, Hanna, akt IV)

Przed stoma lat mój zacny dziad (Miecznik, akt IV)

finałowy Mazur z czwartego aktu

Zobacz też

Straszny dwór – polski film w reż. Leonarda Buczkowskiego

Linki zewnętrzne

Pełny tekst libretta opery

#wirtualne biuro warszawa

0 notes

torbybawelniane22 · 11 years

Text

Józef Korzeniowski (1797-1863)

Józef Korzeniowski (ur. 19 marca 1797 w Brodach, zm. 17 września 1863 w Dreźnie) – polski poeta, powieściopisarz, nowelista i dramaturg. Uważany za czołowego twórcę dramatu romantycznego, najwybitniejszego przedstawiciela powieści biedermeierowskiej oraz mistrza narracji; prekursor realizmu społecznego oraz powieści psychologicznej, ojciec pozytywistycznej nowelistyki, a także inicjator balzakowskiej panoramy społecznej na gruncie literatury polskiej; część jego drobnych utworów nosi znamiona czarnego romantyzmu, gdzie elementy grozy i niesamowitości podporządkowane zostały jednak nauce moralnej w duchu katolickim. Stawiany obok Aleksandra Fredry jako najznakomitszy komediopisarz epoki romantyzmu. Przyczynił się do powstania tzw. "komedii charakterów". Od XX wieku niemalże zapomniany i – jak poświadcza Jerzy Stempowski – czytany jedynie przez wąskie grono badaczy.

Był absolwentem, a później pedagogiem i profesorem literatury polskiej w Liceum w Krzemieńcu. Naukowo zajmowała go sztuka wymowy oraz poetyka, czego owocem była rozprawa teoretyczno-literacka – Kurs poezji. Po zamknięciu szkoły krzemienieckiej wykładał filologię klasyczną na uniwersytecie w Kijowie. Jako myśliciel i wychowawca głosił, że jedynie wiara i wartości chrześcijańskie są w stanie zapewnić szczęście.

Początkowo jego twórczość ogniskowała się wokół problematyki krzywdy i zemsty, ironii losu oraz romantycznego buntu; w oparciu o takie ideały powstał schillerowski dramat Karpaccy górale, jedno z najgłośniejszych wydarzeń teatralnych epoki. Tendencjom tym towarzyszyła troska o wierne odmalowanie wizerunków psychologicznych postaci oraz propagowanie odpowiednich wzorców etycznych. Później Korzeniowski skupił się na realistycznej obserwacji problemów moralnych i społecznych dziewiętnastowiecznej szlachty. Sam autor określał ją jako "żywioł teraźniejszości" i tym terminem dał podwaliny pod dojrzałą prozę polską okresu pozytywizmu. Choć jego powieści oceniane są dziś jako najbardziej wartościowa część jego dorobku, zwrot pisarza w stronę prozy spotkał się z ostrą krytyką niektórych ówczesnych kręgów intelektualnych, zarzucających Korzeniowskiemu porzucenie, potrzebnego narodowi, idealizmu na rzecz badania zwykłej codzienności, konserwatyzm oraz hołdowanie patriarchalnemu modelowi rodziny. Mimo iż Korzeniowski objawił się jako obserwator życia społecznego oraz realista ukazujący wyzysk i niesprawiedliwość, ogromną rolę przypisywał działaniu Boga w świecie, zaś wiarę pojmował jako niezbędną cnotę.

Życie

Był uczniem infimy w Zbarażu, do drugiej klasy chodził w Czerniowcach. W latach 1808-1823 był uczniem Liceum Krzemienieckiego. Szczególny wpływ miał na niego nauczyciel wymowy i poezji Alojzy Osiński. Do 1820 roku był guwernerem Zygmunta Krasińskiego. Po kilkuletnim pobycie w Warszawie, w 1823 wrócił do Krzemieńca, gdzie został profesorem liceum. Od 1829 był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W latach 1833-1838 był wykładowcą filologii klasycznej na uniwersytecie kijowskim, w latach 1838-1846 – dyrektorem gimnazjum w Charkowie. Od 1846 zamieszkał w Warszawie. Od 1848 był wizytatorem oraz członkiem Rady Wychowania. Był jednym z założycieli Szkoły Głównej. W 1863 wyjechał do Drezna.

Okres charkowski twórczości (1825-1845)

Józef Korzeniowski w czasie tworzenia swoich pierwszych dramatów

Korzeniowski zaczął pisać wcześnie, jeszcze w latach szkolnych. Powstawały wówczas nie tylko liczne projekty – niezrealizowanych jeszcze – sztuk scenicznych, ale również klasycystyczne ody. Niemniej, w początkowym okresie swojej dojrzałej twórczości zajął się wyłącznie dramatami, z którymi wiązał swoje największe młodzieńcze nadzieje. W tym początkowym okresie swej działalności literackiej pisarz przejawiał cechy twórcy romantycznego. Zauważając sporo braków w teatrze oświeceniowym, a przede wszystkim jego brak spontaniczności i pogłębionego psychologizmu, stanął po stronie młodej formacji literackiej, inspirując się głównie niemieckim okresem burzy i naporu.

Stosunek do romantyzmu

Podczas młodzieńczego pobytu w Warszawie, Korzeniowski zapoznał się z nowymi nurtami w literaturze, zwłaszcza z niemieckim Sturm und Drang oraz romantycznością. Jednocześnie, znalazłszy się w ogniu starć pomiędzy klasykami a romantykami, sam nie podjął zdecydowanej linii rozwoju w obranym kierunku. W 1821 napisał co prawda szereg ballad i dumek, ale miały one charakter bardziej sentymentalny niż romantyczny, nawet jeżeli korzystały z orientalnego kolorytu czy elementów niesamowitości. Już jednak w dwa lata później, czyli w czasie opublikowania Wiersza do Morawskiego, widoczne stają się u Korzeniowskiego ślady inspiracji głośnej rozprawy Kazimierza Brodzińskiego, O klasyczności i romantyczności.

Pod wpływem romantyków Korzeniowski na pewien tylko czas porzucił prymat warsztatu i żmudnego polerowania formy, właściwy dla szkoły oświeceniowej. Postulat spontaniczności tworzenia nie był najwidoczniej w jego wykonaniu czymś głębokim, skoro swoje dojrzałe utwory starannie przepisywał nawet kilka razy. Od romantyków przejął Korzeniowski bez wątpienia pogardę dla kopiowania europejskich wzorów i aprobatę wzorców narodowych, którą wyraził wprost w wierszu Chwała poety. Jakkolwiek pisarz czerpał z inspiracji, jakie niósł nowy nurt w literaturze, nigdy nie stanął po stronie "czucia i wiary" w walce Adama Mickiewicza z Janem Śniadeckim, a w późniejszym czasie nie krył swojej niechęci względem większości ideałów romantycznych.

Dymitr i Maria

Tragedia romantyczna Dymitr i Maria (tytuł lwowski to: Wróżba i zemsta) powstała bezpośrednio po ukończeniu Pelopidów. Choć wystawienie sztuki poprzedziła deklaracja autorska, w której pada wyznanie o utrudzeniu ciągłym pisaniem utworów scenicznych w duchu neoklasycystycznym, jej styl i kompozycja w gruncie rzeczy nie wniosła wielu innowacji. Współcześni badacze często wykazują niekonsekwencję, z jaką Korzeniowski podjął się pracy nad swoim najnowszym dziełem. Okazało się bowiem, że tragedia ta zasługuje na miano romantycznej jedynie w sferze zewnętrznej, ściślej: w dekoracjach oraz nastroju. Co do kompozycji, trzymała się ona jeszcze normy i konwencji panującej w kulturze wysokiej epoki Księstwa Warszawskiego, a znanej z takich dzieł jak choćby Barbara Radziwiłłówna Alojzego Felińskiego. W istocie pisarzowi udało się świadomie przezwyciężyć tę klasycystyczną manierę dopiero w następnej sztuce, Piękna kobieta (tytuł lwowski: Piękność zgubą). Krytycy często zarzucali tragedii Korzeniowskiego brak dramatycznego starcia nierozwiązywalnych racji, walki namiętności, a zamiast tego – częste popadanie w morał, którego przesłanie mówiło o możliwości skruchy i pojednania, nawet w najmroczniejszych sytuacjach życiowych. Stąd też niektórzy badacze twierdzą, że Dymitr i Maria jest utworem raczej z pogranicza tragedii, niż tragedią sensu stricto. Nie przeszkodziło to jednak dziełu w zdobyciu uznania i sławy.

Temat Dymitra i Marii był ówczesnym widzom dobrze znany, zdobył zaś literacką popularność zwłaszcza dzięki powieści poetyckiej Antoniego Malczewskiego, Maria. Maria kocha ze wzajemnością Dymitra, jednak nad głowami obojga od początku zawisa cień zagłady: ona ostatecznie zostaje utopiona w stawie przez osoby przeciwne temu związkowi. Autor nadaje całej intrydze głębi psychologicznej. Wojewoda, główny sprawca zabójstwa, jest bardziej narzędziem fatum niż zbrodniarzem na mocy samej woli; nie należy on ponadto do postaci demonicznych, w jakich lubował się czarny romantyzm. W końcu i on ponosi ciężką karę za swój nie do końa zawiniony czyn: jego ukochany syn popełnia samobójstwo. Sytuacja komplikuje się jeszcze bardziej kiedy poznajemy motywy działania Wojewody. Było nimi bowiem przekonanie o możliwości lepszego ożenku jego pierworodnego. Wszystko to sprawia, że Dymitr i Maria stanowi pierwszą tragedię krzywdy w twórczości Korzeniowskiego. Przy tym wszystkim pojawiają się elementy tajemniczości i grozy: wróżba, złe przeczucia, obawa zemsty. Na scenie gości rywal Dymitra o rękę Marii, Stefan, przypominający "czarny charakter" z powieści gotyckich, a także Cyganka mszcząca się za swoją krzywdę i zawsze wróżąca jedynie niedolę. Piętno wyraźnej stylizacji nosił również wystrój sceny. W scenie 1 aktu V można przeczytać opis: "Miejsce nad brzegiem Bugu. Noc. Grzmi i błyska".

Helena Modrzejewska w roli Prakdesy, głównej bohaterki Karpackich górali

Karpaccy górale

Już za życia Korzeniowskiego opublikowanie dramatu o Hucułach, Karpaccy górale, uważano za punkt kulminacyjny w twórczości tego pisarza. Dzieło – osadzone na konkretnym podłożu etnograficznym i społecznym – powstało na linii romantycznych fascynacji ludowymi herosami, mieszkańcami gór i lasów wymierzającymi sprawiedliwość, buntującymi się przeciwko ludzkiej krzywdzie, ideału zrealizowanego w takich dziełach jak: Rob Roy Waltera Scotta, a przede wszystkim Zbójcy Fryderyka Schillera. Główny bohater, góral Antoś zostaje za sprawą zawistnego Prokopa, bezprawnie wcielony do wojska. Kiedy zniewagi i krzywda spadają na jego owdowiałą matkę, hucuł dezerteruje i dopuszcza się zabójstwa na swoim prześladowcy. Nie mając innego wyjścia przystaje do bandy zbójników, porzucając swoją narzeczoną, która z nieszczęścia traci zmysły. Dzieło jest więc dramatem namiętności i wielkich idei, mocno moralizatorskim, choć swego czasu posądzanym przez niektórych o niemoralność. Szczególnie silne emocje wywołała scena końcowa utworu, w której wierny i dobrotliwy Maksym, z litości do oszalałej z powodu utraty ukochanego Praksedy, topi ją w stawie. W czasie pierwszych premier pojawiały się głosy oburzenia z powodu tak drastycznego zakończenia.

Karpaccy górale okazali się pierwszym tak dojrzałym i samodzielnym dramatem Korzeniowskiego. Zrywając ścisłe związki z klasycystycznymi konwencjami, autor postawił na autentyczność, "tchnienie prawdy", stając tym samym po stronie obozu romantyków. Pierwsza inscenizacja Karpackich górali początkowo stała się jednym z największych wydarzeń kulturalnych epoki; do łez wzruszenia przyznawał się Zygmunt Krasiński, zachwyceni byli także aktorzy, jak Antoni Benza oraz krytycy literaccy tej rangi, co Edward Dembowski czy Kazimierz Władysław Wóycicki. "Dramat Korzeniowskiego w pierwszym, bezpośrednim zetknięciu z czytelnikiem czynił wrażenie wstrząsające i wzruszał głęboko". Choć zdarzały się głosy krytyczne, zwłaszcza w odniesieniu do mankamentów konstrukcyjnych, w powszechnej opinii utwór urósł do rangi arcydzieła i od razu trafił do podręczników historii literatury polskiej. Współczesna krytyka zauważa, że jest on najgłębszym ideowo, najwznioślejszym i najdoskonalszym warsztatowo dramatem Korzeniowskiego.

Z dramatu Karpaccy górale pochodzi znana po dziś dzień pieśń "Czerwony pas".

Okres warszawski twórczości (1846-1863)

W tym okresie Korzeniowski, silniej niż dotąd, uwydatnił swoją wiarę w ład moralny. Krytycy zarzucali mu jednocześnie nadmierną aprobatę dla patriarchalnego modelu rodziny. Pisarz bowiem, zwłaszcza w dwóch pierwszych powieściach, za protagonistę obrał sobie postać młodej dziewczyny w sytuacji, w której musiała podporządkować się decyzji rodziców (co ważne: wątpliwej pod względem etycznym). W Spekulancie posłuszeństwo takie uchroniło Klarę od nieszczęścia, w Kollokacji zaś nieposłuszeństwo Kamili, przejawiające się w krytyce złego postępowania ojca, musiało przejść przez ekspiację, aby bohaterka mogła zaznać szczęścia przy boku ukochanego.

Spekulant i Kollokacja

Pierwsza powieść Korzeniowskiego, Spekulant (1845), znaczyła najważniejszą cezurę w twórczości pisarza, którą było porzucenie teatru na rzecz prozy realistycznej. Wielu spośród jego dotychczasowych wielbicieli z żalem wypominało mu tę konwersję. Do dziś dzieli ona opinie historyków literatury. Sam autor tłumaczył ją co prawda spadającym poziomem produkcji teatralnych w Polsce oraz nieprzychylnością dyrektorów scen względem jego najnowszych sztuk, w istocie chodziło jednak o to, iż Korzeniowski – coraz bardziej zaangażowany w problemy współczesności – odnalazł w powieści nowy potencjał dla swoich pouczeń moralnych i psychologicznych obserwacji. Aby być jak najbliżej realiów, przyglądał się wyłącznie czasom jemu współczesnym (teoria "żywiołu teraźniejszości") oraz porzucił powszechny dotychczas paradygmat sentymentalny, tworząc raczej w duchu balzakowskim i dickensowskim.

Spekulant nie zapowiadał jeszcze epickiego rozmachu Krewnych; autor skupił się tutaj na jednej rodzinie, a nie na całej panoramie społecznej. Toteż tematem powieści jest życie i upadek Augusta Molickiego, spekulanta matrymonialnego i łowcy posagów, którego dzieje stały się dla Korzeniowskiego podstawą do nauki o władającej światem harmonii etycznej. Szczególny nacisk padł na przeżycia zakochanej w spekulancie Klarze, która łudzi się co do jego niewinności. Wyeksponowane zostały również postacie ekscentryków: poety Piotra i cynicznego filozofa Kaspra. "Wybieram zawsze takie przedmioty, które by mi dały powód odkryć jaką interesującą stronę serca lub umysłu", pisał autor. Powieść okazała się wielkim sukcesem.

Rycina Michała Elwiro Andriollego do powieści Kollokacja

Już w rok później powstała następna powieść obyczajowa Korzeniowskiego, Kollokacja (wyd. 1847), w której autor rozszerzył obszar swoich zainteresowań. Obok wątku miłosnego i rodzinnego (starannie dopracowane sylwetki psychologiczne), tematem utworu stały się narodziny polskiego kapitalizmu, niszczącego odwieczne wartości, opierającego się na wyzysku i niesprawiedliwości. Spoiwem dzieła jest romans Kamili i Józefa, którzy nie mogą się pojednać z uwagi na konflikt obu rodzin. Podłożem są zaś interesy handlowe i ekonomiczne, stawiane we współczesnym świecie wyżej od uczucia. Cała historia przesiąknięta jest jednak optymizmem, kończy się bowiem obrazem szczęścia rodzinnego jako nagrody za cnotę cierpliwości. W dwóch pierwszych powieściach Korzeniowskiego ujawniają się zupełnie nowe tendencje: obszar zainteresowań pisarza przeniósł się do miasta. Jednocześnie, choć autor Spekulanta porzucił dramat na rzecz pisania prozy realistycznej, jego powieści odznaczają się dramatyzmem scenicznym, zarówno jeśli chodzi o budowanie akcji, jak o sferę kompozycji. Bywało iż Korzeniowski w późniejszym czasie wprost nazywał swoje narracje "dramatem opowiedzianym".

Garbaty

Konwersja Korzeniowskiego związana ze zmianą gatunku literackiego uznawana była przez wielu za marnowanie talentu. Powieść uważano wówczas za pole działalności literackiej niższego rzędu, dramat zaś – za najbardziej szlachetny przejaw geniuszu. Wymagało to zatem włączenia się samego Korzeniowskiego w dyskusję nad miejscem i znaczeniem powieści.

W 1853 na półki księgarń trafiła kolejna powieść Korzeniowskiego, Garbaty. Jej znaczenie dla prozy realistycznej było podwójne: jednocześnie wysuwała ona ściśle określony i dojrzały już program realizmu psychologicznego (vide: reakcja na głosy krytyczne), a zarazem skupiła się na problemie uprzedzeń społecznych i nieszczęśliwej miłości artysty. Bohaterem utworu jest ułomny malarz przeżywający męki z powodu nieodwzajemnionego uczucia do kobiety. Odtrącony z powodu odrażającego wyglądu, ponosi klęskę osobistą, ale i związaną ze zbyt ciężkim brzemieniem, jakie nałożył na niego geniusz twórczy.

Rozdział dwunasty powieści zawiera manifest "programu organiczowskiego". Korzeniowski postuluje w nim realistyczne ujęcie społeczeństwa polskiego, zarówno jego blasków, jak i cieni, bez idealizacji czy psychologicznych uproszczeń.

Komedie obyczajowe

Nowele, opowiadania i szkice

Krewni

Czterotomowa powieść Krewni uchodzi za najdoskonalsze dzieło Korzeniowskiego oraz szczyt jego możliwości w dziedzinie prozy. Stanowi ona równocześnie najrozleglejszą panoramę społeczną w dorobku pisarza, a także – w opinii przeważającej większości historyków literatury – najwybitniejszy przykład powieści obyczajowej polskiego romantyzmu. Zdaniem Kazimierza Wyki jej warstwa ideowa i estetyczna, wyprzedzając swoje czasy, należała już do "arsenału przyszłej myśli pozytywistycznej".

Głównym przesłaniem dzieła, osadzonego podobnie jak Kollokacja w rzeczywistości kapitalistycznej, była wyższość praktycznego działania nad zrywami narodowowyzwoleńczymi, rozsądku nad marzeniem. Jego osią są losy dwóch braci, z których pierwszy podejmuje pracę rzemieślniczą. Autor nadaje tej decyzji nie tylko znaczenie praktyczne, ale i moralne (odejście od kapitalistycznego wyzysku, autonomiczne decydowanie o własnym losie oraz etos uczciwej pracy). Nauka Korzeniowskiego ujawniła się przy tym "w całym szeregu bezpośrednio czynionych odautorskich uwag, ostrzeżeń, pouczeń lub skarceń". W obrazie wszystkich warstw społecznych XIX-wiecznej Warszawy na pierwszy plan rzuca się środowisko rzemieślnicze, wraz z jego przywiązaniem do swojszczyzny i obyczaju narodowego.

W trakcie całej swojej działalności prozatorskiej Korzeniowski stale poszerzał pole obserwacji i krąg swoich zainteresowań. Tendencja ta zmierzała w stronę stworzenia powieści-syntezy. Toteż Krewni stanowili ukoronowanie tych właśnie dążeń pisarza. W zamierzeniu swoją przygodę z prozą Korzeniowski miał zakończyć właśnie wraz z opublikowaniem tej powieści. Odczuwał jednak pewien niedostatek, skoro w siedem lat po druku, a na kilka miesięcy przed śmiercią, planował nową powieść, która "miała objąć rozmaite klasy naszego społeczeństwa w ich najbardziej życiowych obawach". Krewnymi zachwycała się swego czasu Eliza Orzeszkowa, nadając Korzeniowskiemu pozycję mistrza realizmu. Dzieło okazało się prekursorskie względem wczesno-pozytywistycznej powieści tendencyjnej.

Dzieła

Grób Józefa Korzeniowskiego

Poezja

Drzewko złamane (1821)

Ostatnia praca (1821)

Światełko (1821)

Tren Omnii w dolinie Beder (1821)

Chwała poety (1821)

Utwory sceniczne

Pośredniczka (1846)

Autorka (1849)

Majster i czeladnik (1851)

Dwaj mężowie (1851)

Qui pro quo (1851)

Sąd przysięgłych albo Pozory (1853)

Gentile Bellini (1856)

Cyganie (1857)

Majątek albo imię (1859)

Beata (1860)

Śpiący Kupidyn (1861)

Powieści i opowiadania

Spekulant (1845)

Kollokacja (1846; 1847)

Garbaty (1853)

Linki zewnętrzne

Korzeniowski w Polskiej Bibliotece Internetowej

#wirtualne biuro warszawa wola tanie wirtualne biuro warszawa wirtualne biuro w warszawie

0 notes